« Назад
КАНКАН ПАД ЭЙФЕЛЕВАЙ ВЕЖАЙ
О, Парыж! Для сталага аматара тэатра магія гэтага слова бязмежная: горад кафешантанаў і шансанье, горад Фларымона Эрве і Жака Афенбаха, радзіма аперэты. Але сёння мы ўбачым іншыя Елісейскія палі і Манмартр – мы ўбачым Парыж Мапасана. На афішы пазначана: мюзікл В. Лебедзева, п'еса М. Разоўскага, вершы Ю. Рашанцава (па матывах рамана Гі дэ Мапасана).
Спектакль гэты выклікаў спрэчкі яшчэ да свайго з'яўлення. Скептыкі не верылі ў мажлівасць перанясення густанаселенага і сюжэтна ўскладнёнага рамана на аперэтачную сцэну, у мажлівасць дакладнай перадачы вострага сацыяльнага пафасу твора сродкамі "гарэзлівага і легкадумнага" жанру. Аптымісты ж даказвалі, што самыя межы жанру цяпер надзвычай пашырыліся, што музычнай камедыі сёння падуладны і бліскучы каскадны дывертысмент, і сапраўдны драматычны фінал. Зрэшты, гэта пацвярджае вопыт звароту тэатра да высокай літаратуры, дзе вострасаркастычнаму слову класікаў быў знойдзены ўдалы і трапны сцэнічны эквівалент.
...Яшчэ рассаджваюцца апошнія гледачы, а злёгку прыцемненая сцэна пачынае ажываць. Чуюцца шчымліва-сентыментальныя пераборы акардэона, няспешна праходзіць дзяўчына з кветкамі (кальманаўская Віялета? – ды тут усяго толькі госця), фланіруюць "бульвардзье" – маладыя людзі ў элегантных каляровых фраках і высокіх цыліндрах.
Так, гэта Парыж. Яго водар, яго атмасфера. А вось, здаецца, і галоўны герой – мілы сябар. Яму – усеагульная ўвага, сяброўскія поціскі мужчын, кветкі і залётныя ўсмешкі дам. Яму – права ўрачыста перарэзаць стужку і адкрыць Эйфелеву вежу. Ды не спяшайцеся з вывадамі, шаноўныя гледачы, бо праз хвіліну пад магніеву ўспышку спадзе белае пакрывала, а за ім... "Мяне завуць Жорж Дзюруа. Я толькі нядаўна вярнуўся з Афрыкі, дзе мне давялося крышку пазабіваць і паграбіць...".
Далей пераказваць перыпетыі сюжэту няма сэнсу: як і ў рамане Мапасана пачнецца імклівае ўзыходжанне героя па прыступках сацыяльнай лесвіцы: ад салдата да журналіста, да загадчыка аддзела і, нарэшце, да рэдактара ўплывовай буржуазнай газеты. I адначасова пачнецца яго імклівае падзенне, калі юнацкая бяздумнасць заменіцца цынічнай разважлівасцю, а маладая прага дзеяння перарасце ў заўсёдную гатоўнасць да подласці і здрады. У фінале мы ўбачым Дзюруа ў белым фраку ў царкве Магдаліны. I знешняя шыкоўнасць і рэспектабельнасць героя нас больш не падмануць: ён брудны, гэты белы фрак. I ён небяспечны, гэты герой, што здольны за адну хвіліну пераскочыць ад брамы царквы да залы прэзідэнцкага палаца...
Поспех кожнай інсцэнізацыі найперш вызначаецца таленавітасцю драматурга, яго ўменнем беражліва і адначасова вынаходліва перакласці прозу або паэзію на мову іншых відаў мастацтва. М. Разоўскі – аўтар сцэнічнай версіі "Мілага сябра" – адзін з самых вядомых і вопытных савецкіх інсцэніроўшчыкаў празаічнай класікі. Дастаткова нагадаць яго "Гісторыю каня" ў Ленінградзе і "Забойцу" ў Рызе. Цікава адзначыць, што ў абодвух выпадках сцэнічнае відовішча (паводле Л. Талстога і Ф. Дастаеўскага!) уключае ў сябе і выразна падкрэсленыя элементы мюзікла. I вось цяпер – "чысты" мюзікл, які ставіцца ў тэатрах аперэты (напачатку ў Свярлоўску, потым у Мінску).
Драматургу ўдалося не толькі захаваць усе важнейшыя сюжэтныя лініі (бадай, найбольшая купюра – вобраз графа Вадрэка), але і тонка перадаць сацыяльна-філасофскі пафас славутага рамана. Закладзены ў аснову п'есы таіраўскі прынцып "вынырвання" акцёра з вобраза выкарыстоўваецца Разоўскім вельмі своеасабліва: у яго "вынырвае" з вобраза не акцёр Р. Харык – выканаўца галоўнай ролі, а сам Дзюруа, які выступае то ў якасці героя Мапасана, то яго жыццёвага двайніка. I заканчваецца гэтая падвойная гульня фантасмагарычнай фінальнай сцэнай судзілішча герояў над аўтарам. "Ён безнадзейны, гэты Гі дэ Мапасан! Яму не падабаецца Эйфелева вежа! А гэта наша нацыянальная гордасць – сімвал Францыі, панове!" I чуюцца за гэтымі рэплікамі персанажаў злосць і пагарда французскіх буржуа: тых, якія не змаглі дараваць пісьменніку яго знішчальнай іроніі. Такое ўмоўнае абрамленне спектакля (пачатак і фінал) псіхалагічна нечаканае для гледачоў, па-тэатральнаму эфектнае і адначасова па-філасофску глыбокае і шматзначнае.
I ўсё ж спектакля б не было, калі б не музыка В. Лебедзева. Задуменная і востра танцавальная, дасціпная і пікантная, яна палоніць слухачоў шырынёй лірычнага дыхання ў дуэце Дзюруа з Сюзаннай, арыентальнай экзатычнасцю ў першай сцэне з Мадленай, рытмічнай свабодай і кідкасцю ў харавых і балетных нумарах. Прычым гэта не проста прыгожая музыка. I ў песеньцы Рашэль, і ў боса-нове Клацільды выразна адчуваецца той сентыментальна-пашлаваты флёр, той культ дробнага пачуцця, без якога нельга ўявіць мапасанаўскага Парыжа. Музыка В. Лебедзева – не ілюстрацыя да сюжэта, яна паўнапраўны выразнік аўтарскіх ідэй, адзін з галоўных герояў спектакля. Варта ўхваліць таленавітае прачытанне партытуры дырыжорам А. Лапуновым і аркестрам тэатра. Музыка Лебедзева перадаецца імі эмацыянальна, натхнёна і рытмічна выразна. I ў гнуткім выкарыстанні тэмпаў, і ў шчымлівым "п'янісіма" адчуваецца ўлюбёнасць дырыжора ў музыку кампазітара. Праўда, гэтага "п'янісіма" і нават "п'яна" спектаклю часамі нестае. Месцамі аркестр гучыць не зусім збалансавана і залішне гучна, заглушаючы галасы салістаў і словы Мапасана (асабліва ў сцэнах меладрамы – калі драматычны тэкст ідзе пад музыку). Думаецца, што дырыжору і аркестру трэба больш уважліва ставіцца да сваёй акампаніруючай функцыі, пакідаючы празмерныя "фортэ" для аркестровых рэпрыз і танцавальных нумароў (тым больш, што электрагукавая апаратура працуе далёка не бездакорна).
Мінскі спектакль стаў тэатральным дэбютам рэжысёра Ленінградскага мюзік-хола К. Кауфмана. Ён вырашыў п'есу ў форме яскравага сцэнічнага відовішча, жанр якога набліжаецца да шоў-мюзікла. У спектаклі шмат вынаходлівых і дасціпных рэжысёрскіх прыдумак, сцэнічных эфектаў, арыгінальных танцаў і падтанцовак (пастаноўшчыкі В. Бутрымовіч і К. Каўфман), удала выкарыстоўваюцца кідкія і адначасова функцыянальныя дэкарацыі (мастакі Л. Міхайлаў і Г. Корбут). Але галоўная заслуга рэжысёра – ва ўменні падпарадкаваць усе прыёмы выразнасці адзінай ідэі – выкрыццю бездухоўнасці Дзюруа і да яго падобных. Героі кахаюць, пакутуюць, гінуць – а ўсё гэта ідзе пад акампанемент канкана. У рытме канкана буржуа пражываюць грошы, пражываюць сумленне, пражываюць жыццё. Сапраўды афенбахаўская метафара бездухоўнасці!
Добра разумее сацыяльную сутнасць Дзюруа артыст Р. Харык. I ў драматычных дыялогах, і ў вакале ён дакладна праводзіць агульную рэжысёрскую канцэпцыю вобраза, выяўляе сапраўдны прафесіяналізм. Думаецца, што далейшая праца над роляй (а яна абавязковая для кожнага артыста) павінна ісці ў кірунку назапашвання выяўленчых сродкаў, якія дазволяць больш яскрава перадаць эвалюцыю героя, яго сацыяльную маштабнасць і шматзначнасць.
Прыкладам такой філіграннай працы над словам і жэстам з'яўляецца ўвасабленне вобраза Мадлены Наталляй Гайдай. Мы звыкліся бачыць артыстку ў галоўных ролях, а тут яна (зрэшты, як і яе партнёры) іграе эпізод. I зноў актрыса дэманструе вышэйшы акцёрскі "пілатаж", на невялікім драматычным прасцягу яна стварае жывы і адметны характар. I ў мадуляцыях голасу, і ў харэаграфічным дывертысменце, і нават у манеры трымаць мундштук цыгарэты – зайздросная натуральнасць і "французскі шарм".
З высокай культурай, мякка і інтэлігентна, але, здаецца, недастаткова тэмпераментна, а таму і некалькі аднафарбна іграе Клацільду В. Пятліцкая. Каларытны вобраз Віржыні стварае Н. Белавусава. Думаецца, у першых сцэнах актрысе не трэба баяцца кідкай характарнасці, а ў далейшым паступова нарошчваць унутраны драматызм вобраза. Запамінаюцца пластычнасць і своеасаблівая "манера" спеваў Рашэлі (I. Скарабагатава) і Сен-Патэна (Г. Казлоў), шчырасць і лёгкасць Сюзанны (С. Якавец). Як заўсёды, прафесійна іграюць Ю. Лазоўскі, У. Лінкевіч і К. Лосеў.
...На сцэне – Эйфелева вежа. Толькі што яна імітавала царкоўную кафедру, а зараз зноў зіхаціць агнямі лампіёнаў, зноў на ёй і пад ёй – бясконцы канкан. I нас ужо не бянтэжыць тое, што вежу збудавалі толькі ў 1889 годзе, праз 4 гады пасля з'яўлення рамана Мапасана. Мы разумеем, што тут, у спектаклі, яна – ідал дэмагогаў і прайдзісветаў, дабрачынных буржуа і палітычных авантурыстаў, якія прагнуць гэтаксама ўзвышацца над светам, над мараллю, над людзьмі. Тут, ля вежы, да барона дзю Руа неўзабаве падыдзе малады салдат у каланіяльнай форме і папросіць адрэдагаваць яго першы артыкул.
Гісторыя паўтараецца. Бо пакуль для людзей пад Эйфелевай вежай жыццё – суцэльны, бесперапынны канкан, не перарвацца ланцужку "мілых сяброў". Чарговы – на падыходзе.
В. КАРАТАЙ.
Тэатральны Мінск. – 1983. – № 4.
|
