« Назад
НА МЯЖЫ ТЭАТРАЛЬНЫХ ПАЦАЛУНКАЎ
Шчыра кажучы, "мюзіклёвая" (ад слова "мюзікл") "Кэт" у Беларускім тэатры музычнай камедыі цалавала куды раней за балетную "Фею" ў нашым Вялікім тэатры. Але воляю лёсу тыя пацалункі спляліся на газетных палосах, нагадаўшы, наколькі розным па жанравых і мастацкіх магчымасцях можа быць майстэрства танца, харэаграфіі, пластыкі.
…АД КЭТ
Мюзікл К. Портэра "Цалуй мяне, Кэт!" збіраў "рэкламную кампанію" менавіта на прозвішча харэографа-пастаноўшчыка – знакамітага Галі Абайдулава, вядомага як па сваіх бліскучых выканальніцкіх працах, так і па ўласна пастаноўчых – асабліва ў тэлемюзіклах. А прайшло крыху часу, і, спадзяюся, усе зразумелі, што вартасці спектакля не толькі ў яго "рухомых магчымасцях" і тым, як адольваюць іх нашыя артысты.
Асабіста для мяне спектакль цікавы, найперш, акцёрскімі сюрпрызамі. Тое, што ў галоўнай ролі будзе, вядома, Ірына Шыцікава, ніхто і не аспрэчваў. I не таму, што яна, маўляў, жонка галоўнага рэжысёра, а таму, што ўжо паспела даказаць нават самым недаверлівым і скептычным: яна, безумоўна, прыма. I ў спевах, і ў скоках, і ў магчымасцях імгненнага пераўвасаблення.
I што нават яшчэ не вядома, ці то гэта яна – жонка Барыса Лагоды, ці то гэта ён – муж Ірыны Шыцікавай. Тым больш, што ў гэтым спектаклі яна іграла адразу некалькі роляў: не толькі Лілі і Катарыны, але і... мастака па касцюмах, і нават "сааўтара" лібрэта.
Ды ўсё ж найгалоўным сюрпрызам пастаноўкі я схільна лічыць Анатоля Касцецкага. На працягу многіх гадоў, з'яўляючыся адным з асноўных артыстаў трупы, ён так і не здолеў атрымаць ніводнай вядучай партыі, акрамя ролі вядучага канцэртаў. I раптам – роля рэжысёра правінцыйнага тэатра, які ставіць "Утаймаванне свавольніцы" Шэкспіра, разлічваючы, што былая жонка (куды больш таленавітая артыстка, чым ён – рэжысёр) пагодзіцца выканаць ролю Катарыны. У гэтай ролі ён глядзіцца настолькі арганічна, што нават некаторыя хібы яго вакалу (а першыя прэм'ерныя спектаклі ён нават не спяваў, а хутчэй прагаворваў зусім асіплым з-за прастуды голасам) успрымаюцца неабходнай дэталлю вобраза.
Шчыра прызнацца, на гэтым месцы я не магу ўявіць нікога іншага. Расказвалі мне, праўда, што аднойчы "ў ролі Касцецкага" выходзіў сам Б. Лагода, ды ... Не буду пісаць пра тое, чаго не бачыла. Але ж і сапраўды, "хобі" галоўнага рэжысёра, звычайна вымушанае абставінамі, – выходзіць на сцэну ў якасці выканаўцы, каб толькі не сарваць спектакль. Памятаю, аднойчы ён быў старым цыганом у "Цыганскім бароне" (і я шчыра спачувала і яму, і гледачам). У мюзікле "Цалуй мяне, Кэт!" – некалькі вечароў запар пераўвасабляўся ў сімпацягу-гангстэра. Ці то ён так шчыра іграў тых, хто "наязджае" на небараку-рэжысёра (вельмі актуальная, дарэчы, тэма), ці то роля "інтэлігентнага, але гангстэра" яму куды бліжэй, чым цыганскія страсці, ды сваёй абаяльнасцю і бездакорнай пластыкай Лагода "ўлагодніў" усіх без выключэння, стварыўшы цудоўны дуэт з гангстэрам "нумар два" В. Сердзюковым.
Шыкоўна пластычным, раскаваным (карацей кажучы, сапраўдным амерыканцам) паўстаў у спектаклі Васіль Мінгалёў, зрабіўшы ролю Білі нават не яшчэ адной прыступкай, а чарговым п'едэсталам сваёй артыстычнай кар'еры. А як не адзначыць самаадданасць Юрыя Носікава! Убачыўшы яго Ральфа на мыліцах, якіх яшчэ ўчора не было, я прыпісала мізансцэну рэжысёрскім фантазіям. Пакуль не даведалася, што пералом – сапраўдны!
...Вось глянула на слова "пералом" і падумала: як было б добра, каб яно стала яшчэ і сімвалам. Каб адбыўся ў тэатры гэткі "закрыты пералом" (пакуль ён увесь час перарастае ў "адкрыты", з прыцягненнем шырокай грамадскасці, "разлом"), і засталася б тады адна "хвароба" – надта хуткага творчага росту. Бо ў нашым Тэатры музычнай камедыі, здавалася б, ёсць усё: таленавітыя, адданыя артысты, прачулая публіка (бывае, не хапае грошай, але ў каго іх сёння хапае!). Засталася ўсяго кропля: атрымаць блаславенне нябёсаў – той самы "пацалунак ад феі", без якога творчасць застаецца рамесніцтвам на ўзроўні бясконцых разборак.
… І АД ФЕІ
"Пацалунак феі" – назва досыць паэтычная. Асабліва для балета, дзе фей бывае, як у той "Спячай прыгажуні", больш, чым прынцаў, якія маглі б прытрымлівацца іх парад.
У 1928 годзе, відаць, прынцам адчуў сябе Ігар Стравінскі, бо пры стварэнні балета ў якасці сваёй феі абраў чароўную музыку П.І. Чайкоўскага. Праўда, быў той "Пацалунак" крыху халаднаватым. Можа, таму, што ажыццяўляўся па матывах "Снежнай каралевы" Г.-Х. Андэрсана. А можа, і таму, што замест шырокага разводдзя струнных, уласцівых мелодыям Чайкоўскага, панавала ў яго аркестроўцы ўсё больш "дрэва" і ўвогуле духавыя, да якіх Стравінскі заўсёды ставіўся неабыякава. Дарэчы, дзякуючы ім, "Фея" адчула сябе даволі капрызнай дамай Ско (у перакладзе з англійскай – партытурай) і нібы папярэджвала сваіх паклоннікаў-дырыжораў: маўляў, мяне не возьмеш так – з наСКО-о-о-ку.
Усведамляючы неўміручасць, Ско засталася капрызуляй і праз 71 год. У поўнай меры гэта адчуў Вячаслаў Чарнуха. Рэпетыцыі ішлі адна за адной, валтарністы мяняліся куды хутчэй, чым склады балетных салістаў, пакідаючы ўражанне, што "Пацалунак"-kiss хутка ператворыцца ў адзін вялізны валторнавы "кікс", якім называюць фальш духавых. Таму на прэм'еры салідарнасць са шматпакутнай валторнай выказалі хіба не ўсе саліруючыя інструменты. А небарака англійскі ражок ад гора зламаўся. I ўсё ж "прамень святла ў змрочным царстве" аркестравай ямы з'явіўся: яго залогам сталі пробліскі сапраўднай музыкальнасці, аздобленасці фразіроўкі, без якіх ніводная партытура ніколі не заззяе ва ўсёй сваёй паэзіі і прыгажосці. А тым больш гэта, пра якую знакаміты музыказнаўца Б. Асаф'еў яшчэ ў 1929 годзе пісаў, што яна "прыцягне сімпатыі ўсёй еўрапейскай і рускай публікі не ў сваім тэатральным, а ў канцэртна-сімфанічным абліччы".
Даказаць, як ён памыляўся (а можа, проста "забыўся" пра Беларусь, якая ляжыць між Еўропай і Расіяй), узяўся малады пастаноўшчык, які па класе харэаграфіі В. Елізар'ева сёлета заканчвае Беларускую дзяржаўную кансерваторыю, – Раду Паклітару. I першае, што ён аспрэчыў, былі яшчэ адны асаф'еўскія словы: "наіўная старазапаветная драматургія". Не, ён не мяняў месцамі фрагменты партытуры і нават не спалучаў яе з магнітафонным запісам "іншых музык", як гэта стала папулярна ў сучасных балетмайстраў, але напрыдумваў у сваім лібрэта, сціпла названым усяго толькі "рэдакцыяй", столькі, што і сапраўды традыцыйная музычная драматургія "Пацалунка" набыла зусім іншы "віртуальны" сэнс.
Некаторыя і цяпер скардзяцца, што ў гэтым балеце не ўсё зразумела, што ўвогуле без кароткага зместу, выкладзенага ў праграмцы, нельга ўцяміць, хто тут "добры", а хто "дрэнны". Але ж гэтыя прэтэнзіі, на мой погляд, не да самога балета, а да нашага ўласнага адчування мастацтва. Што зробіш, калі "Пацалунак" – для абраных. Для эліты. I не трэба ганьбіць гэта слова! Як не трэба ўвесь час даводзіць (у тым ліку сродкамі масавай інфармацыі), што сапраўдныя мастакі – такія ж, як і ўсе мы. Простыя. З тымі ж патрэбамі. З тымі ж марамі і жаданнямі. З той жа няхітрай жыццёвай філасофіяй. Не!
Усе людзі, незалежна ад іх прафесіі, падзяляюцца на тых, каго цалавала фея, і тых, хто не чакаў ад яе эфемерных, небяспечных пацалункаў, што прыносяць не спраўджаныя мары (а разам з імі і залатыя пантофлікі, як у Папялушкі), а вечную няўпэўненасць, вечную незадаволенасць сабой, вечную прагу да палётаў і няспынную боязь: што, калі той быў – апошні? Выратаваннем ад усіх гэтых пакут можа быць толькі смерць. Ці бессмяротнасць пакінутых людзям уражанняў ад тых палётаў на крылах фантазій і мрояў.
Менавіта пра гэта новы балет. Пра тое, што людзі, пацалаваныя феяй, жывуць па іншых законах, чым астатнія. У дзяцінстве іх натхняюць нязбыўна-касмічныя летуценні, у юнацтве – каханне. Дый кахаюць такія людзі таксама іначай – не як усе. Бо каханне для іх – не "канечная станцыя маршрута", а ўсяго толькі зыходная кропка, з якой лягчэй узяць разбег для далейшага палёту ў свет мастацтва. Так і ў "Пацалунку": імчыць Юнак да Нявесты, а апынаецца ў абдымках Феі. Не зразумеўшы, у чым справа, імчыць наноў...
Найбольш дакладнымі выканаўцамі галоўных роляў мне падаліся не па-дзіцячы выразная вучаніца харэаграфічнага каледжа Аляксандра Шпартава (Дзіця), Ігар Сядзько (у партыі Юнака ён адразу "не такі, як усе"), Таццяна Ерахавец (яе Фея не "халодная іншапланецянка" ці "ракавая жанчына", якой яна паўставала ў крыштальна адточаных піруэтах Вольгі Гайко) і Святлана Пясецкая (у яе Нявесты не было штампаў "пакінута-падманутай каханкі", яна не стварала той любоўны "трохпакутнік", якога ў гэтым сюжэце проста няма). Але Жана Лебедзева, была больш дакладнай у перадачы харэаграфічных задумак балетмайстра, таму і танцавала Нявесту на прэм'еры.
Нешта сімвалічнае чыталася ў тым, што ішоў "Пацалунак феі" ў адзін вечар з "Кармэн-сюітай" – першым балетам В. Елізар'ева, пастаўленым на нашай сцэне пасля заканчэння ім Піцерскай кансерваторыі. Сутыкнуўшыся "твар у твар", стварэнні настаўніка і вучня прадэманстравалі і "пераемнасць традыцый", і індывідуальнасць харэаграфічнай манеры кожнага.
Абодва мастакі імкнуцца да "новай класікі", абодва шукаюць філасофскае асэнсаванне тэмы, не цураюцца катарсічных фіналаў. Але побач з буйной "акордавай тэхнікай" старэйшага майстра сталі больш відавочнымі "філігранныя пасажы bel canto" яго маладога калегі, дзе найвялікшую значнасць набывае выразнасць рук і тая нябачная повязь гукаў, што нібы злятае з вытанчаных пальцаў. Яшчэ больш падкрэсленай стала і сапраўды фантастычная музыкальнасць Раду Паклітару, якая праяўляецца не толькі ў тым, што ён не горш за дырыжораў арыентуецца ў партытуры, чуе ўсе хібы выканання і здольны адразу адрозніць трамбон, што ўступіў замест тубы. Яго музыкальнасць – у мысленні менавіта музычнымі вобразамі, а не толькі ўласнай "канцэпцыяй", што ўзнікла ў выніку сюжэта.
Са сцэнаграфіяй бліскуча справілася мастак Тамара Карака – колішняя выпускніца Беларускай акадэміі мастацтваў, на чыім рахунку касцюмы для "Песняроў", калекцыя вячэрніх сукенак для конкурсу прыгажунь, работа над касцюмамі для балета "Жар-птушка" (па эскізах В. Окунева), а яшчэ гісторыя пра тое, як за тры гадзіны да прэм'еры "Пацалунка" яна, нібы тая фея, уласнаручна перашывала сукенку салісткі, каб той было больш зручна танцаваць.
Касцюмы ў "Пацалунку феі" пераўзышлі самыя смелыя чаканні – асабліва яркія, разнастайныя строі кардэбалета. Былі нават моманты, калі строі "сялянскага балю" засланялі ўласна харэаграфію. Можа, у гэтым таксама свая філасофія? Бо шэрасць, што сябруе з "псіхалогіяй натоўпу", не залежыць ад колеру. Куды часцей яна бывае кідкай і пярэстай. I толькі вызваліўшыся ад яе, можна, нарэшце, заўважыць той ззяючы струменьчык, што прыходзіць да нас з касмічнай бясконцасці – і сыходзіць у яе. Разам з намі...
Надзея БУНЦЭВІЧ.
Культура. – 1999. – 20–26 лют. – С. 9.
|
