Мушкецёрскі ход канём па подыуме (Зоя Матусевіч, "Літаратура і мастацтва", 01.10.2021)

Мушкецёрскі ход канём па подыуме

Пачатак сезона ў Музычным тэатры азнаменаваўся новай, даволі нечаканай па сваёй форме пастаноўкай – мюзіклам Максіма Дунаеўскага "Тры мушкецёры", прэм’ера якога адбылася 23 верасня. Такім чынам у рэпертуарнай афішы тэатра з’явілася трэцяя пастаноўка на музыку Дунаеўскага; першыя дзве – "Лятучы карабель" і "Мэры Поппінс", прызначаныя для сямейнага прагляду, на працягу многіх гадоў не страчваюць поспеху ў гледачоў.

Несумненна, гісторыка-прыгодніцкі раман Аляксандра Дзюма з’яўляецца тым літаратурным творам, да якога найбольш часта звяртаюцца кінематаграфісты і тэатральныя дзеячы ва ўсім свеце. А што датычыць мюзікла Максіма Дунаеўскага, які быў створаны ў творчай садружнасці з драматургам Маркам Разоўскім і паэтам Юрыем Рашанцавым, то ўпершыню ён быў пастаўлены ў 1974 годзе на сцэне маскоўскага Тэатра юнага гледача рэжысёрам Аляксандрам Таўстаногавым.

Спектакль набыў такую шырокую вядомасць, што ім зацікавілася высокае начальства ад культуры. І ўжо ў 1978 годзе рэжысёру Георгію Юнгвальд-Хількевічу было даручана ажыццявіць тэлевізійную экранізацыю гэтай пастаноўкі. Усё тая ж група аўтараў спешна прынялася за стварэннее новай версіі твора. Каб упісацца ў хранаметрах тэлефільма, прытым трохсерыйнага, Марку Разоўскаму давялося пераўтварыць  лібрэта ў кінасцэнарый, істотна пашырыўшы яго. Адпаведна Рашанцаву і Дунаеўскаму трэба было стварыць пэўную колькасць новых музычных нумароў. Зразумела, работа кампазітара гэтым не абмяжоўвалася – тэлефільм патрабаваў іншага варыянта музычнай драматургіі.

І калі спектаклем "Тры мушкецёры" захапляліся толькі масквічы, то фільмам "Д’Артаньян і тры мушкецёры" – уся краіна. Фільм прымушаў па-новаму, з незабыўным захапленнем, перажываць усе перыпетыі знаёмага па кнізе сюжэта. А ўсё таму, што ў ім захаваліся імклівае развіццё падзей з напружанымі драматычнымі калізіямі, яркімі гераічнымі вобразамі, сакавітым гумарам, і самае галоўнае – атмасфера і дух рамана Дзюма. Ролю музыкі ў гэтым фільме цяжка пераацаніць. Для расстаноўкі патрэбных сэнсавых і эмацыянальных акцэнтаў кампазітар выкарыстаў разнастайныя выразныя сродкі – ад рамантычна-узвышаных сімфанічных эпізодаў да балад і просценькіх песень.

Паралельна жыццё мюзікла працягвалася і на тэатральных падмостках – ужо ў пашыранай музычнай рэдакцыі. Яго і сёння ставяць у розных тэатрах Расіі і за яе межамі. У Беларускім музычным тэатры нотнага матэрыялу гэтага твора не было, таму для пастаноўкі выкарысталі партытуру, па якой ставіўся мюзікл у сімферопальскім акадэмічным музычным тэатры.

Рэжысёр беларускай версіі "Трох мушкецёраў" Валерыя Чыгілейчык адзначае, што ў аснове сюжэта яе пастаноўкі ляжыць лібрэта Марка Разоўскага. Але пасля прагляду спектакля можна ўдакладніць: сюжэтная лінія ў ім развіваецца ўсё ж па матывах лібрэта Марка Разоўскага. Іншымі словамі, у аснове пастаноўкі ляжыць не літаратурны сцэнарый, а рэжысёрскі. І складваецца ўражанне, што Валерыя Чыгілейчык карысталася не столькі арыгінальным лібрэта драматурга, колькі сцэнарыем рэжысёра сімферопальскага тэатра, вельмі істотна скараціўшы яго. Зрэшты, яна і сама прызнаецца, што асноўная ідэя пабудовы спектакля як шахматнай партыі, якую разыгрываюць д’Артаньян і кардынал Рышэльё, пачэрпнута з пастаноўкі гэтага тэатра.

Відэафрагменты сімферопальскага спектакля, якія можна знайсці ў сеціве, яскрава сведчаць, што матывы шахмат знайшлі сваё адлюстраванне і ў яго сцэнаграфіі, дзе нават сцэна расчэрчана ў шахматную клетку. У мінскім спектаклі сцэнаграфія не настолькі адназначна шахматная, але сімвалы гэтай гульні праглядваюцца з кожным сцэнічным "ходам" гульцоў. Рэжысёрская канцэпцыя Валерыі Чыгілейчык заключаецца ў тым, што шахматная партыя паміж д’Артаньян і Рышэльё становіцца скразным дзеяннем спектакля і сімвалізуе сабой супрацьстаянне белых і чорных сіл. Адсюль і рэзкая градацыя персанажаў: белыя – гэта сам д’Артаньян і яго акружэнне, а чорныя – Рышэльё і, адпаведна, яго акружэнне.

Цікава, што эпізод з шахматнай партыяй прыдумаў Марк Разоўскі, працуючы ўжо над кінасцэнарыем, аб чым ён расказвае ў адным са сваіх інтэрв’ю. Кардынал Рышэльё вельмі любіў шахматы, і драматург вырашыў выкарыстаць гэту акалічнасць, надаўшы сцэне вярбоўкі д’Артаньяна выгляд інтелектуальнай гульні. У час кароткай аудыенцыі хітрамудры кардынал не стаў прамым тэкстам гаварыць, што хацеў бы бачыць храбрага гасконца сярод сваіх гвардзейцаў, а пачаў тлумачыць яму правілы шахматнай гульні, характарызуючы значэнне і магчымасці кожнай фігуры на шахматнай дошцы: « – Это королева. Она ходит так, как угодно, и куда угодно. – Кому угодно? – Тому, кто играет…» Падчас гульні кардынал прапанаваў д’Артаньяну перайсці на яго поле, на што здагадлівы гасконец адказаў, што яго сябры знаходзяцца на супрацьлеглым. Гэты невялікі эпізод з фільма стаў сэнсаўтваральным пры распрацоўцы структуры ўсяго спектакля, калі кожная новая сцэна аб’яўляецца як чарговы ход то кардынала, то д’Артаньяна.

З улікам падзелу персанажаў на чорных і белых распрацоўваліся і іх касцюмы ў кантраснай чорна-белай гаме. У выніку кардынал прадстаў перад гледачамі ў чорным, а д’Артаньян – у белым. А ў масавых сцэнах артысты вакальнага ансамбля і балета, якія стваралі акружэнне кожнага з іх, з’яўляліся на сцэне ў выглядзе чорных і белых шахматных фігур. З гэтага ўжо становіцца зразумелым, што гістарычных касцюмаў на персанажах няма. І нават сцэнічных у іх традыцыйным разуменні. Бо, напрыклад, агульнавядома, што кардынальская мантыя можа быць толькі ярка-чырвонай, таксама як і кардынальская шапачка. Нездарма ж кардыналаў называюць пурпураносцамі. Ды і Дзюма у сваім рамане называе Рышэльё чырвоным кардыналам. Але ж справа тут не толькі ў знешнім выглядзе кардынала, а ў самім падыходзе да функцыі касцюма ў гэтай пастаноўцы. Мастак Ілля Падкапаеў не ставіў перад сабой традыцыйную мэту: адлюстраваць пры дапамозе касцюмаў гістарычную эпоху, стварыць адпаведныя вобразы персанажаў і падкрэсліць іх сацыяльны статус. Ён распрацаваў сучасную дызайнерскую калекцыю разнастайных касцюмаў у рэтра-футурыстычным стылі стымпанк, у якія і апрануты дзеючыя асобы. Праўда, тут ёсць выключэнне: маўклівыя манашкі на сцэну выходзяць усё ж у сваім традыцыйным выглядзе. Інакш глядач зусім не зразумеў бы, што падзеі адбываюцца ў манастыры кармелітак. А вось абатыса як пава выступае ў дызайнерскім убранні, але яе як персанаж можна ідэнтыфікаваць па дыялогу з Мілэдзі. Дарэчы, вобраз Мілэдзі, нягледзячы на стыль касцюма, аказаўся адразу пазнавальным, здаецца, што ён мог бы заставацца такім нават у гістарычнай калекцыі.

З улікам вышэй сказанага, не варта здзіўляцца, што спектакль пачынаецца як паказ мод. Усе персанажы ў літаральным сэнсе спачатку дэфіліруюць па подыуме, а потым выстройваюцца на сцэне ў шахматным парадку, дэманструючы свае касцюмы характэрнымі позамі манекеншчыкаў. Хто ёсць хто – зразумець немагчыма. Другі акт пачынаецца такім жа модным паказам, але гледачы ўжо могуць пазнаць многіх персанажаў, якіх паспелі ідэнтыфікаваць у першым акце праз іх дыялогі і музычныя нумары. І тут хочацца правесці паралель з пастаноўкай сімферопальскага тэатра. У тых жа відэафрагментах усе персанажы паўстаюць ў гістарычных касцюмах, таму і пазнаюцца адразу. Дзякуючы гэтаму ствараецца адпаведная атмасфера і дух спектакля. І пры ўсім гэтым адчуваеш, наколькі расійская пастаноўка сучасная і арыгінальная. Да таго ж іх спектакль працягваецца тры гадзіны, а наш – паўтары.

Яшчэ да прэм’еры Валерыя Чыгілейчык адзначала, што ўсе музычныя нумары ў нашай пастаноўцы захаваліся. Сярод іх ёсць і такія, якіх няма ў фільме, але якія былі ў першай маскоўскай тэатральнай пастаноўцы. Такім чынам, скарачэнні адбываліся за кошт размоўных сцэн. У выніку яны атрымаліся надзвычай лаканічнымі, а таму не зусім прыдатнымі для разумення паслядоўнасці і логікі падзей. У некаторых сцэнах гучала літаральна некалькі фраз, пасля чаго пачынаўся музычны нумар. І тут трэба адзначыць, што ў музычным спектаклі таксама павінна выразна прасочвацца дзеянне, тады і змест музычных нумароў, якія завяршаюць кожную сцэну, будзе мець большае эмацыянальнае ўздзеянне на гледачоў. Найбольш удалай ў гэтым сэнсе атрымалася сцэна з алмазнымі падвескамі, дзе можна прасачыць ход падзей і нават адчуць эмацыянальны стан герояў: роспач, адчай а потым трыумф каралевы, калі яна ўсё ж прад’явіла каралю злашчасныя падвескі; хваляванне Канстанцыі, якая баялася, што д’Артаньян не паспее іх прывезці; радасць ад пачуцця выкананага абавязку самога д’Артаньяна. І цудоўныя музычныя нумары ў гэтай сцэне ўспрымаюцца як лагічнае завяршэнне ўсіх перажытых перыпетый.
Безумоўна, самым моцным складнікам спектакля з’яўляецца яго музычная частка, над якой працавалі дырыжор-пастаноўшчык Юрый Галяс і вакальны кіраўнік Святлана Пятрова. Музычныя акцэнты тут расстаўлены інакш, чым у фільме. Там запіс ВІА і акцёрскі вакал, тут – жывы аркестр і прафесійныя вакалісты. А гэта ўжо зусім другая палітра музычных і вакальных фарбаў. Цікава, што гука-шумавая партытура спектакля выяўляецца пры дапамозе аркестра, у запісе ідуць толькі стукі і стрэлы.

Вельмі значная работа праведзена балетмайстрам Кацярынай Каваленка. Танцы і пластычны малюнак ўсяго спектакля заснаваны на сучаснай харэаграфіі і вызначаюцца яркай арыгінальнасцю. У некаторых сцэнах ёсць намёкі на класічны танец і нават своеасаблівая пародыя на яго – напрыклад, у сцэне Мерлезонскага балета, у якім удзельнічае сам Людовік ХІІІ. Больш за тое, ёсць сцэны, дзе гледачам дэманструюцца танцы на пілоне. Усё гэта выглядае стыльна і эстэтычна, бо зроблена з мастацкім густам. Дастойнае месца ў спектаклі адводзіцца фехтаванню і сцэнічнаму бою, якія прыўносяць у дзеянне дынаміку і яркія эмоцыі.

Падабраны і моцны склад акцёраў – на кожную ролю па двое выканаўцаў. У прэм’ерным спектаклі ў ролі д’Артаньяна на сцэну выйшаў Сяргей Спруць. Спачатку ён рэпеціраваў ролю Араміса, пра якую марыў нават не з таго моманту, як стаў артыстам, а з дзяцінства. І цяпер у яго две галоўныя ролі ў гэтым спектаклі, якія ён выконвае па чарзе. На прэм’еры ролю Араміса выканаў Мікалай Русецкі, які здолеў паказаць самыя характарныя рысы гэтага героя – вытанчаны арыстакратызм і шчырую набожнасць. У вобразе мудрага Атоса, старэйшага с усіх мушкецёраў, прадстаў Арцём Хамічонак, а ў вобразе адкрытага праставатага Партоса – Сяргей Жараў. У ролі кардынала Рышэльё прадстаў Антон Заянчкоўкі, у камічнай ролі караля – Яўген Ермакоў, а ў ролі каралевы – Маргарыта Александровіч. Яшчэ адзін камічны вобраз – англійскага герцага Бекінгема, закаханага ў каралеву – увасобіў Сяргей Суцько. Самы харызматычны жаночы вобраз – Мілэдзі – адлюстравала Наталля Дзяменцьева. У лірычнай ролі Канстанцыі выступіла Наталля Чабёлка, а ў ролі ігрывай абатысы – Леся Лют. У пастаноўцы заняты і іншыя яркія акцёры. І каб пабачыць усіх выканаўцаў, трэба проста прыйсці на спектакль, а яшчэ лепш – на абодва яго саставы.

Зоя МАТУСЕВІЧ
Літаратура і мастацтва. - 2021. - 1 кастр.
Фота Марыі КАЛЯДЫ