"За ўсё, што мне дала дзяржава, я адпрацаваў" (1992 г., Звязда)

Рыгор Харык. Кумір беларускіх аматараў аперэты, артыст бязмежнага творчага дыяпазону – ад героя-палюбоўніка да коміка. Эдвін, Містэр Ікс, Прысыпкін. Дзевятага сакавіка "на ўра", з аншлагам прайшоў яго бенефісны канцэрт з удзелам вядучых салістаў Мінскай музкамедыі, адзінаццатага ён спяваў у "Прынцэсе цырка", семнаццатага іграе "Клапа", адзін з самых удалых спектакляў тэатра.

А ў пачатку красавіка Харык ляціць у Сан-Францыска. З білетам у адзін канец. З усёй сям'ёй – на пастаяннае месца жыхарства.

– Рыгор Ільіч, у агульных рысах усе зараз ведаюць, чаму людзі выязджаюць адсюль. Але, усё-такі, якія ў вас асабістыя прычыны? Бо, здаецца, у вас жыццё склалася даволі няблага – з удалай кар'ерай, з непадробнай любоўю публікі...

– Шчыра кажучы, я ўжо некалькі гадоў вагаўся: ехаць – не ехаць. У мяне быў такі важкі козыр, каб нічога не мяняць, – мая работа. Усё, што я тут стварыў, чаго дасягнуў, далося мне цяжкай працай. У мяне не было нікога, хто б мяне "прапіхваў" – ні бацькоў у мастацкім асяроддзі, ні ўплывовых сяброў. Я ўсяго дабіваўся сам, і гэта вельмі шкада пакідаць, тым больш – было што пакідаць. А потым гэты козыр знік – працаваць стала нецікава, узровень тэатра больш не задавальняе. I на першы план выйшлі паняцці абавязку перад сям'ёй, бацькоўства. У мяне дванаццацігадовая дачка, і я хачу для яе нармальнага жыцця.

– Калі ў тэатры стала нецікава?

– У мінулым маі. Тады ўсё разбурылася, пачалі сыходзіць людзі. У тэатры з'явіўся зусім няварты рэжысёр – Гусеў яго прозвішча. Вось тады і я пачаў падумваць пра ад'езд. Праўда, цэлы год мяне яшчэ Свярдлоўск падтрымліваў. Галоўны рэжысёр тэатра, Стрэжнеў, запрасіў мяне.

– Свярдлоўск, не Екацярынбург?

– Ды не, да новай назвы ўжо прывыклі, але, мне здаецца, яна пакуль не прыжылася. Помнік Свярдлову, хоць і заліты фарбай, але стаіць, і жыхары горада называюць сябе свердлаўчанамі. Летась мы з жонкай там месяц пражылі, рэпеціравалі спектакль "Любоў да труны", дзе таксама ўдзельнічаў вядомы артыст, саліст пецярбургскай аперэты Віктар Крыванос. Яшчэ год я туды ездзіў, але раптам білеты пачалі каштаваць 500 рублёў, і тэатру стала не пад сілу выклікаць артыстаў. Канешне, гэта ўсё вернецца – запрашэнні на ролі, выклікі на спектаклі – без гэтага не абысціся. Але не раней, чым праз некалькі гадоў. А я ўжо не юнак, каб сядзець і чакаць.

– Чым вы збіраецеся займацца ў Амерыцы?

– Спяваць. Класічная аперэта ёсць усюды.

– Ужо вучылі якія-небудзь ролі на англійскай мове? Дарэчы, як у вас з мовай?

– Мову вучу. Але партый ніякіх пакуль не завучваў – я ж не ведаю, што спатрэбіцца. А ў прынцыпе голас – калі ён ёсць – рэч сама па сабе дастаткова "канверсуемая". Я магу хоць зараз спяваць па-японску, па-кітайску. Нават не разумеючы сэнсу, вывучу лёгка. Я прывык змагацца, і ў сябе веру.

– Чаму вы сабраліся менавіта ў Сан-Францыска?

– Мы едзем да жончынага брата (у мяне самога там ніякіх родзічаў няма). Ён выдатны чалавек, рабочы. У яго, без перабольшання, залатыя рукі. Але тут ён з гэтага нічога не меў. Расцэнкі на заводзе пастаянна зразалі, жылля не давалі. Ён увесь час абіваўся ў ваенкамаце – працаваць было нявыгадна. А ў ЗША – выгадна! Ён там ужо тры гады, нядрэнна зарабляе – каля чатырох тысяч долараў у месяц. I, ідучы на пэўныя матэрыяльныя ахвяры, выцягвае да сябе тату, маму, дзядулю, бабулю і сястру – маю жонку – з сям'ёй. Нават кватэру нам ужо прыгледзеў.

– У якой якасці вы эмігрыруеце, які ваш статус?

– Бежанец.

– Калі не сакрэт, што вы адказвалі ў пасольстве на пытанні аб прыцясненнях?

– Да мяне нават чарга не дайшла, у асноўным пыталіся ў цесця. У яго сапраўды былі сур'ёзныя непрыемнасці на рабоце. Ну, а каб мяне спыталі, я таксама знайшоў бы што сказаць. Мог бы, напрыклад, прыгадаць, што ў свой час, калі мяне трэба было паслаць на ўсесаюзны конкурс, абавязкова кожны раз з'яўляўся які-небудзь камсамольскі функцыянер, сакратар ЦК і ўказваў: не трэба, лепей пашлём вунь таго. "Вунь той" ехаў і з трэскам правальваўся. А мяне потым суцяшалі: не крыўдуй, сам усё выдатна разумееш.

– Вам не страшна так рэзка мяняць лёс?

– Не. Мажліва, таму, што гэта не першы раз. Я ўжо аднойчы вельмі крута павярнуў сваё жыццё. Я ж скончыў політэхнічны інстытут, год адпрацаваў на заводзе імя Арджанікідзе, а потым кінуў усё і зноў пачаў з нуля.

Падчас вучобы ў БПІ мы з сябрамі гулялі ў КВЗ, былі вельмі папулярнай камандай, чэмпіёнамі Саюза, удзельнічалі ў канцэртах разам з Хазанавым, Лешчанкам, Талкуновай – тады яшчэ маладымі артыстамі. I мяне прыкмецілі рэктар кансерваторыі Ігар Уладзіміравіч Алоўнікаў і загадчык кафедры Сяргей Дзмітрыевіч Асколкаў, які пазней стаў маім педагогам. Запрасілі. Я адказаў, што павінен спачатку скончыць політэхнічны. Абараніў дыплом, размеркаваўся на завод. Як тады працаваў завод імя Арджанікідзе, – асобная гаворка. Усе спалі, ніхто нічога не рабіў. I я ў другую змену з тугой слухаў па радыё галасы тых, з кім ездзіў па краіне з канцэртамі.

Колькі я тады праседзеў у скверы ля кансерваторыі – усё вырашаў. Гэты крок даваўся няпроста. Скончыць вельмі цяжкую ВНУ (а ў політэхнічным вучыцца складана), атрымаць прафесію і раптам зноў сесці з хлапчукамі за парту. Дрэнна рабілася пры думцы, колькі ж мне гадоў будзе, калі скончыцца ўся гэтая вучоба. Апрача таго, былі праблемы чыста матэрыяльнага характару. Бацька мой памёр у 1970 годзе, мы з маці жылі вельмі сціпла.

I ўсё-такі я рызыкнуў. Мажліва, каб у старасці не шкадаваць, што жыццё змарнаваў. Чатыры гады займаўся ў кансерваторыі ліха ведае чым. Нічога не атрымлівалася, некалькі разоў кідаць збіраўся. I толькі на пятым курсе, калі трапіў да педагога Бучэля, зразумеў, што гэта за прафесія. Ён мяне выратаваў.

Увесь астатні час – трынаццаць гадоў у тэатры – я шліфаваў сваю прафесію, працягваў вучыцца. Мне дапамагалі рэжысёры, дырыжоры, Наталля Віктараўна Гайда, якой я ўдзячны да скону жыцця. Затое, калі я нарэшце навучыўся, дасягнуў пэўнай ступені майстэрства, высветлілася, што гэтага не трэба. Што хапіла б і меншага. Што трэба быць як усе, як калектыў. Гэта крыўдна. Бо я ведаю, што магу больш, значна больш. Тут. Але – няма грошай, няма цікавасці да культуры. Таму патрабуецца тое, што магу не толькі я, але Іваноў, Пятроў, Сідараў...

– Але публіка любіць вас.

– У мяне ёсць кола гледачоў, якія ведаюць мяне з політэхнічнага інстытута, яны патрабавальныя да мяне. Але ў цэлым наша публіка – цудоўныя, вялікай дабрыні людзі, я ім вельмі ўдзячны – не ведае сапраўднага ўзроўню выканання. Яна, не па сваёй, вядома, віне, не знаёмая з лепшымі сусветнымі ўзорамі. Раней была "жалезная заслона", цяпер – нястача валюты. Нават па тэлебачанні, калі што і пакажуць, дык "Сан-Рэма", а не спектакль з удзелам сапраўдных майстроў. Людзі не ведаюць, як трэба, і з-за гэтага няведання радасна вітаюць дрэнны, паводле вялікага рахунка, узровень. Яны любяць тое, што ёсць, а мы іх падманваем. Але вельмі многіх такое становішча цалкам задавальняе. I таленавітаму чалавеку сёння "прабіцца" гэтак жа цяжка, як і некалі! У наш тэатр талент проста не возьмуць. Не хочуць. Таму што калі ён прыйдзе, дык у некага адбярэ кавалак хлеба. А бездар – калі ласка!

– А хіба бездар кавалак не адбярэ?

– Не. Бездар атрымлівае крошкі з панскага стала. I, дарэчы, на фоне бездара ўсе выдатна пачынаюць выглядаць, усе адразу робяцца таленавітымі. А калі прыходзіць талент, ён уздымае рэйку, і да яго трэба цягнуцца. Навошта? Я шмат пра гэта гаварыў раней, і цяпер паўтараю, хаця, здавалася б, перад ад'ездам можна і супакоіцца. Усё роўна баліць. На мяне многія крыўдзяцца, прымаюць мае папрокі на свой рахунак. Але не ў іх справа – вінаватая сістэма, тая самая, так і не разбураная.

– А калі б вы ўбачылі сімптомы разбурэння сістэмы?

– Каб у 1986 годзе Антановіч, тагачасны загадчык аддзела культуры ЦК КПБ і міністр культуры Міхневіч і яго памочнікі не знішчылі сапраўдны акцёрскі і рэжысёрскі творчы напрамак, які ўзначальваў Цюпа, каб не тое што дапамаглі, але – не перашкаджалі, дык у нас быў бы ўжо выдатны "канверсуемы" тэатр, мы б гастралявалі па ўсім свеце, і ў цэлым па краіне жанр музычнай камедыі быў бы вышэйшы. Гэта не пустыя словы, я ведаю, што гавару. I калі б у нас быў такі тэатр, натуральна, я б нікуды не з'ехаў.

– Як сябры ставяцца да вашага ад'езду?

– Па-рознаму. Некаторыя пытаюць: што ты робіш? Ты яшчэ не рэалізаваўся да канца, у цябе столькі наперадзе! Ты ўсім ахвяруеш дзеля дачкі, а яна праз 7-8 гадоў выйдзе замуж і нічога не ацэніць! А тут цябе так прымаюць!

А іншыя кажуць: так і трэба, даўно пара было. Але ў любым выпадку варта зразумець, што час мяняецца, а Зямля наша – маленькі шарык. Гэта некалі за мяжу адпраўлялі, як на той свет, а зараз невядома як праз паўгода павернецца. Быў у мяне такі выпадак. Званок у дзверы. Адчыняю – былы сусед знізу, які дзевяць гадоў як у ЗША з'ехаў. Я на яго гляджу, як на нябожчыка. Ён усміхаецца: што, не пазнаў? Ды не, Міша, кажу, проста ты сапраўды як з таго свету.

Сёння ўсё зусім інакш. Здаецца, нядаўна праводзілі ў Ізраіль майго сябра Яшу Свірскага, аўтара "Джуліі", аднаго з лепшых нашых спектакляў. Калі мы павінны былі ўбачыць яго зноў? А праз паўгода другі мой сябар, Аркадзь Рудэрман, здымае ў Ізраілі фільм з яго ўдзелам. Фільм паказваюць па першай праграме тэлебачання, і мы бачым Яшу – моцнага, энергічнага, вясёлага. Другі час.

– Скажыце, калі б у вас не было магчымасці эмігрыраваць у ЗША, вы маглі б выехаць у іншае месца, скажам, у Ізраіль?

– Не, гэта адназначна. Ніколі. Хоць і кажуць, што там райскія мясціны (там жа чалавецтва нарадзілася) і шмат выхадцаў з нашай краіны. Не ведаю нават чаму, але не хацеў бы. Але гэта я. А Казакоў, скажам, жыве і працуе – такога маштабу артыст!

– I Хазанаў ізраільскае грамадзянства займеў.

– Ну, наконт Хазанава... Ведаеце, навошта другое грамадзянства? Мне расказвалі. Дык вось, калі чалавек ездзіць па свеце, і яму трэба, напрыклад, з Парыжа ў Лондан, ён ідзе ў адпаведны офіс за візай. А там два пакоі. Першы – для ўсяго нармальнага свету. Там працэдура займае некалькі хвілін: штамп у пашпарт – і шчаслівай дарогі. Другі пакой – спецыяльна для лівійскіх тэрарыстаў, нейкіх іншых дзікуноў і грамадзян СНД. Там стаяць у чэргах тыднямі і адказваюць на бясконцыя пытанні. Ізраільскае грамадзянства ў даным выпадку патрэбна, каб захаваць сваю чалавечую годнасць.

– У вас ёсць для Амерыкі нейкі "запасны варыянт", на выпадак, калі акцёрская кар'ера не атрымаецца?

– Наўрад ці буду вяртацца да таго, чым займаўся 20 гадоў назад – я маю на ўвазе інжынерыю. Я яшчэ педагог па вакалу, магу паспрабаваць сябе ў менеджменце, бо валодаю пэўнай інфармацыяй аб наяўнасці добрых артыстаў у нашым жанры. У Амерыцы любяць сінтэтычны жанр. Але не хацелася б. Я хачу займацца сваёй справай, надта доўга я да гэтага ішоў. I я ў сабе ўпэўнены. Я спяваў для амерыканцаў, французаў, італьянцаў. Эфект быў нават большы, чым ад нашай публікі.

I сям'я ў мяне верыць. Я жартам кажу дачцэ: Інга, а раптам твой тата там будзе дворнікам? А яна гэтак сур'ёзна: не, ты будзеш спяваць.

– Раней ад'язджаючыя хадзілі апусціўшы вочы. А ў вас няма комплексу віны?

– Што вы! Зараз усё наадварот. Усе крычаць: малайчына! Давай – давай – давай! Мы табе зайздросцім! Нават ніякавата часам. Яны што, не разумеюць, да чаго гэта цяжка, нават трагічна? Бо самае лепшае, што можа быць, гэта жыць на сваёй зямлі шчасліва, багата і каб дзеці любілі зямлю бацькоў і таксама жылі на ёй шчасліва.

I віны ў мяне няма. Я тут працаваў, вельмі шмат працаваў і амаль нічога не прыдбаў – ні дачы, ні машыны, ні нейкіх прывілеяў. Атрымліваў мізэрную зарплату і працаваў дзеля пачуцця задавальнення. Задавальненне было, таму працу нельга лічыць нейкай ахвярай, але за ўсё, што мне дала дзяржава, я адпрацаваў. У гэтым упэўнены на ўсе 100 працэнтаў.

– Што б вы хацелі на развітанне сказаць сваім слухачам?

– Хацеў бы падзякаваць за тое, што хадзілі на нашы спектаклі, што іх сэрцы біліся сінхронна з нашымі сэрцамі. Мы гэта заўсёды заўважаем.

Хацеў бы пажадаць больш аптымізму, веры ў лепшае. I запэўніць, што мы абавязкова ўбачымся. Я яшчэ вярнуся.

– Няхай там, за акіянам, у вас усё будзе добра.

– Дзякуй.

А. БЯРСУДСКІ.
Звязда. – 1992. – 13 сак.