Мы чакаем прарыў!, або Як адарвацца ад канапы ў пункце А… ("Культура", 14.07.2012)

МЫ ЧАКАЕМ ПРАРЫЎ!, АБО ЯК АДАРВАЦЦА АД КАНАПЫ Ў ПУНКЦЕ А ...

Тэатральны сезон. У пошуку кантакту з гледачом: знайсці ўстойлівую глебу для хістанняў

Традыцыйны летні агляд мінулага тэатральнага сезона, яго асноўных здабыткаў, дасягненняў і тэндэнцый гэтым разам "Культура" вырашыла зладзіць у фармаце "круглага стала". Да ўдзелу ў ім мы запрасілі галоўнага рэдактара часопіса "Мастацтва", тэатральнага крытыка Людмілу ГРАМЫКА, кандыдата мастацтвазнаўства, музыказнаўцу Алену ЛІСАВУ, рэдактара аддзела культуры часопіса "Нёман", тэатральнага аглядальніка Алену МАЛЬЧЭЎСКУЮ, загадчыка літаратурна-драматычнай часткі Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя Максіма Горкага Крысціну СМОЛЬСКУЮ, а таксама рэдактараў аддзелаў "К" Надзею БУНЦЭВІЧ і Таццяну КОМАНАВУ.

Таццяна КОМАНАВА: — Прапаную пачаць нашу размову з таго, чым жа запомніўся мінулы сезон.

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Пэўна, найбольш запомніўся шэраг яркіх тэатральных фестываляў, сярод якіх — і Мінскі міжнародны фестываль тэатраў лялек, і проста чарада оперных фестываляў: Маладзёжны форум опернага мастацтва краін СНД, Калядны... Зрэшты, не адставаў ад Вялікага і Музычны тэатр: ён правёў шмат у чым падобны па ідэі фэст "Наталля Гайда запрашае...", у якім таксама прымалі ўдзел салісты, у тым ліку маладыя, якія прыехалі ў Мінск з розных тэатраў і краін, і гастролі Свярдлоўскага музычнага тэатра, што доўжыліся амаль месяц. Адбыўся працэс прыцягнення творцаў, так бы мовіць, збоку — магчымасць паглядзець, што ж робіцца не толькі ў нас, але і ў іншых тэатрах.

Таццяна КОМАНАВА: — На працягу некалькіх апошніх сезонаў складваецца відавочная карціна, што нашы асноўныя ўражанні звязаны якраз з фестывалямі, гастролямі, але не з будзённым жыццём тэатраў. Як можна расцэньваць падобнае? Ці сведчыць гэта пра тое, што нашы тэатры жывуць толькі ад фестывалю да фестывалю? І наколькі яны ўвогуле ўключаны ў гэтае фестывальнае жыццё?

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Але ж не сакрэт, што тэатры падзяляюць спектаклі на фестывальныя ды тыя, якія ствараюцца, так бы мовіць, для народу. І часта розніца паміж імі вельмі вялікая. Магчыма, для музычных тэатраў гэта менш актуальна, бо тут практычна любы спектакль можа прымаць удзел у фестывалі дзякуючы таму, што ў ім задзейнічаны маладыя салісты, — акурат на гэтым быў пабудаваны Маладзёжны оперны форум. Для яго былі абраны самыя старыя спектаклі, якія толькі ёсць у рэпертуары, і яны ажывіліся дзякуючы таму, што прыехалі новыя людзі і кожны ўнёс сваім выкананнем у іх нешта новае.

Таццяна КОМАНАВА: — І на самой справе ажывіліся ці толькі намінальна?

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Некаторыя — насамрэч. Прыкладам, істотна абнавілася "Багема", па-іншаму загучаў "Князь Ігар": ён стаў такі маладзенькі і прыгожанькі. Дарэчы, партыю Ігара выконваў наш беларус Павел Янкоўскі, ды і Яраслаўна таксама з нашых — Кацярына Шымановіч.

Людміла ГРАМЫКА: — У драмтэатрах, на маю думку, сітуацыя іншая. З аднаго боку, безумоўна, фестывалі вельмі моцна ўплываюць на тэатральны працэс і ў пэўным сэнсе рухаюць яго. Але ўзнікае пытанне: на каго канкрэтна яны ўплываюць? На практыцы нашы драматычныя тэатры існуюць паралельна фестывалям і вельмі мала да іх падключаны. І калі казаць пра стварэнне адмыслова фестывальных спектакляў, то мэтанакіравана гэтым займаюцца хіба ў тэатрах лялек. Больш за тое, ведаю, што перад дырэктарамі айчынных тэатральных фестываляў пры фарміраванні фестывальнай афішы практычна заўсёды паўстае пытанне, якое часам выглядае глабальна: які з тэатраў запрасіць, каб на міжнародным узроўні годна прадставіць айчыннае мастацтва? І калі раз у некалькі гадоў на фестывалях з'яўляецца цікавы беларускі спектакль — тое цудоўна!

Таццяна КОМАНАВА: — Калі наша гутарка скіравалася ў фестывальнае рэчышча, хачу звярнуцца да Алены, якая зусім нядаўна вярнулася з Міжнароднага форуму маладых тэатральных дзеячаў краін СНД, што праходзіў у Кішынёве. На ім была прадстаўлена вялікая група маладых тэатралаў з Беларусі. І, больш за тое, Гран-пры форуму атрымаў наш "Офіс" — спектакль, які нельга ў чыстым выглядзе назваць фестывальным, але які, безумоўна, з самага пачатку быў разлічаны на ўспрыняцце шырокімі коламі гледачоў, а не толькі вузкім сегментам сталічнай публікі Купалаўскага. Як выглядалі нашы маладыя тэатральныя дзеячы на фоне сваіх калег з іншых краін?

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — Добра. Зала прымала спектакль вельмі прыязна. Ён ішоў з субцітрамі, так што моўнага бар'еру не было...

Таццяна КОМАНАВА: — А ва "ўнутрыцэхавых" стасунках ці было адчуванне, што мы ў чымсьці адстаём альбо, наадварот, у пэўных пытаннях — наперадзе планеты ўсёй?..

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — Адчування "адсталасці" не ўзнікала. Зрэшты, беларуская дэлегацыя была шырэйшая за склад удзельнікаў спектакля "Офіс". У яе ўваходзілі і драматургі Дзіяна Балыка і Дзмітрый Багаслаўскі, п'есы якіх прадстаўлены ў выдадзеным адмыслова да фестывалю драматургічным зборніку. І ўсе яны вельмі добра ўпісаліся ў агульную атмасферу форуму і ўспрымаліся надзвычай прыязна. Дарэчы, пра "Офіс" шмат гаварылася на "круглых сталах", і ў колах маладых крытыкаў ён фігураваў як адзін з намінантаў на альтэрнатыўны маладзёжны спецпрыз. Ды і рэжысёр Уладзімір Панкоў у нядаўнім інтэрв'ю адзначыў два спектаклі: латвійскі "Пілігрым" і наш "Офіс". Усе прызнавалі, што ў Беларусі праблемы з маладой рэжысурай, але, прынамсі, на фестывалі, гэтага не было заўважна. З іншага боку, нельга ўсур'ёз казаць пра стан тэатральнага мастацтва ўсёй краіны, зыходзячы толькі з аднаго спектакля. Мы можам адзначаць хіба спосабы сцэнічнага выказвання.

Таццяна КОМАНАВА: — Менавіта гэта мяне і цікавіць: настрой і наяўнасць альбо адсутнасць адчування сябе як часткі айчыннай культуры. Прысутнічала падобнае ў Кішынёве? Ці людзі ўсё ж прадстаўлялі канкрэтны спектакль канкрэтнага тэатра?

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — Мяркую, што ім, сапраўды, давялося адказваць за ўсю краіну. Калі гаворка зайшла пра маладых, то гэты сезон мне запомніўся менавіта актыўным і цікавым жыццём у Цэнтры беларускай драматургіі: семінар знанага расійскага драматурга Івана Вырыпаева, сумесны з Інстытутам Гётэ праект "Пантон", чытанні беларускіх драматургаў — удзельнікаў Студыі альтэрнатыўнай драмы "САД", прычым паўторна, творчая лабараторыя ў Астрашыцкім гарадку пад кіраўніцтвам Міхаіла Дурнянкова. Далей — драматургічная он-лайн-лабараторыя, якую правёў Дзмітрый Багаслаўскі, — унікальны для нас досвед і цікавы, прынамсі, тым, што ён сам у свой час дзякуючы такой форме працы задумаў і напісаў "Любоў людзей". Днямі ў Цэнтры прайшлі чыткі дзвюх п'ес з гэтага праекта. У рабоце — праект "Вавілонская вежа" і шмат іншага. Зразумела, гэтыя праекты цікавяць досыць вузкі сегмент публікі, але, тым не менш, ёсць падставы казаць пра тое, што яны ствараюць пэўны працэс.

Таццяна КОМАНАВА: — Як існуюць акадэмічныя тэатры на фоне бурнай лабараторнай дзейнасці?

Алена ЛІСАВА: — Нават на беглы погляд, у Вялікім тэатры колькасць падзей у мінулым сезоне аказалася надзвычай інтэнсіўнай. Тэатр надае вялікую ўвагу таму, каб у ім увесь час нешта адбывалася, запрашаліся новыя людзі. У свой час такі рытм існавання для оперы быў вельмі праблематычны, але цяпер гэтая праблема знята. Абазначаны два фестывалі. Адзін з іх — ІІ Мінскі міжнародны Калядны оперны форум — даволі яркая для нас падзея. У рамках яго была прадстаўлена "імпартная" "Травіята" Маскоўскага музычнага тэатра імя Станіслаўскага і Неміровіча-Данчанкі ў рэжысуры Аляксандра Тытэля — для нас гэта, па вялікім рахунку, узрушэнне і новы павеў. І канешне ж, нашы прэм'еры бягучага, ды і мінулага сезонаў з удзелам запрошаных салістаў высокага класа: "Аіда", "Севільскі цырульнік", "Снягурачка". Гэта вельмі прывабна для гледачоў. Ну а напрыканцы мая, не менш заўважна, прайшоў форум маладых оперных выканаўцаў краін СНД, пад час якога не проста "ажыўлялі" старыя спектаклі за кошт прытоку свежых сіл, але і, так бы мовіць, прыглядвалі маладых выканаўцаў "на будучае" — для таго, каб потым запрашаць іх да ўдзелу і ў іншых тэатральных праектах. На сённяшні дзень галоўнымі "рабочымі конікамі", на якіх трымаецца значная частка рэпертуару, з'яўляюцца салісты, што зусім маладымі прыйшлі ў трупу тэатра пры Маргарыце Ізворскай-Елізар'евай: Таццяна Гаўрылава, Аксана Волкава, Настасся Масквіна. Дзве апошнія, дарэчы, у гэтым годзе атрымалі званні заслужаных артыстак Беларусі. Як і Уладзімір Громаў. Зараз жа намячаецца тэндэнцыя запрашэння "зорак" аднекуль здалёк, хаця пакуль што складана сказаць, стане яна ў будучым крытычнай ці не.

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Не думаю, што імкненне запрашаць выканаўцаў збоку і такім чынам стымуляваць інтарэс публікі да спектакляў, якія яна ўжо бачыла, можна ўспрымаць за трывожны сімптом. Іншая справа, што калі я перад нашай сустрэчай прабеглася па падзеях мінулага сезона ў музычным тэатры, нягледзячы на тое, што колькасць іх проста зашкальвае, усё ж адзначыла: насамрэч запомнілася "прыезджае". А вось наша выклікае шмат пытанняў, звязаных і з рэжысурай, і з выбарам саміх назваў. Прыкладам, што Вялікі тэатр паставіў у гэтым годзе на опернай сцэне? "Севільскага цырульніка" — пастаноўку цалкам новую, але — оперы, якая ў нас доўгі час ішла на сцэне, ды "Яўгенія Анегіна" — непрыхаванае вяртанне да таго спектакля, што быў раней. Узнікае заканамернае пытанне: няўжо ў нас больш нічога няма? Аказваецца — ёсць, але ж самае цікавае ў сезоне адбывалася дзесьці па-за межамі вялікіх пляцовак. Можна згадаць таго ж "Мядзведзя" Картэса, які прайшоў два разы за сезон, ці адноўленую "Рыту...". З людзей варта адзначыць, што вельмі цікава працуе Ганна Маторная: ці гэта канцэрты ў Музычным тэатры, ці гэта спектаклі ў Акадэміі музыкі — яна проста фантануе ідэямі! Але яны, як правіла, не даходзяць да вялікай сцэны...

Таццяна КОМАНАВА: — Атрымліваецца, у нас існуе, так бы мовіць, афіцыйны слой тэатральнага жыцця і слой эксперыментальны, дзе гэтае жыццё насамрэч адбываецца?

Людміла ГРАМЫКА: — Мне здаецца, што сітуацыя ў музычным тэатры, у параўнанні з драматычным, адрозніваецца ў лепшы бок. Бо асноўная праблема, якую я сярод існуючых вылучыла б на першы план, звязана з адсутнасцю ідэй у драмтэатры. Па вялікім рахунку, не многім драматычным рэжысёрам сёння ёсць што прапанаваць публіцы. Я маю на ўвазе такія прапановы, якія маглі б вырасці ў падзею і ў выніку паўплываць на нашу тэатральную свядомасць. З аднаго боку, нельга не заўважыць, што і маладыя рэжысёры (Дзяніс Нупрэйчык з яго "Мудрамерам" у Новым драматычным, Ягор Лёгкін у Маладзёжным з "Квадратурай круга") і прадстаўнікі старэйшага пакалення (той жа Якаў Натапаў, які нядаўна аднавіў свой "Тойбеле і яе дэман" у Маладзёжным) вельмі ўпарта працягваюць ставіць спектаклі. Але ўсе яны толькі пацвярджаюць гэтую адсутнасць новых тэатральных ідэй. Не знікае адчуванне, што мы вяртаемся ў часы, калі ў беларускім тэатры яшчэ не з'явіліся Раеўскі з Луцэнкам, не ведалі, што такое метафарычнае мысленне, тэатральная падзея, якая здольная ўплываць на розумы публікі і пачаць вызначаць нешта ў нашым жыцці. Сёння галоўная праблема — знайсці рэжысёра, здольнага ўзняцца да такога прарыву. І з гэтага пункта гледжання вельмі актыўная праца назіраецца сёння ў тэатры лялек: і кожная з апошніх пастановак Аляксея Ляляўскага, і "Вянчанне" Аляксандра Янушкевіча — гэта спробы прарыву. Тое ж самае я сказала б і пра спектакль "Гаспадар кавярні" ў Магілёве, дзе рэжысёр Кацярына Аверкава паспрабавала размаўляць з гледачом на сучаснай сцэнічнай мове. А казаць, што нічога не адбываецца, — несправядліва. Іншая справа — агульная карціна беларускага тэатральнага жыцця выглядае бязрадаснай таму, што ў нас страчаны многія прафесійныя арыенціры. І каб спектаклі маглі выйсці на ўзровень з'явы, неабходна пачаць тыя крытэрыі аднаўляць.

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — Прыкладам, пасля таго, як наш тэатр з трыумфам выступіў у Нясвіжы са спектаклем "Пане Каханку", у нас узнікла ідэя стварыць адмыслова для тэатральнага дворыка вулічны спектакль з прыцягненнем маладых рэжысёраў. Іншая справа, што, у сувязі са сказаным Людмілай Аляксееўнай, мы вельмі часта самі не хочам ці не жадаем бачыць нашы дасягненні. На маю думку, "Вянчанне" — гэта не спроба прарыву, а прарыў, як, зрэшты, і "Гаспадар кавярні" ў Магілёве, і творчая лабараторыя ў Астрашыцкім гарадку.

Таццяна КОМАНАВА: — Дык чаму ж не бачым гэтых, здавалася б, відавочных тэатральных удач?

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Памер мае значэнне. Прыкладам, Вялікі тэатр — установа, буйная ўжо па адных сваіх памерах, і таму што там ні адбывалася б — гэта аўтаматычна становіцца суперпадзеяй...

Людміла ГРАМЫКА: — Гэта не адказ на пытанне. Больш за тое: на практыцы празмерная рэклама, якая зыходзіць з тэатраў, часта ім жа самім і шкодзіць. У выніку аказваюцца не патрэбны ні меркаванні экспертаў, ні рэакцыя публікі — дастаткова правесці граматную работу па распаўсюджванні тэатральных білетаў, каб загадчык літчасткі тэатра мог з лёгкасцю ўжыць слова "трыумф". А мне здаецца, размова пра сучасны тэатр павінна быць патрабавальнай. І ў першую чаргу — вызначыць, што мае права ўваходзіць у зону мастацтва, а што — не. Рэклама і піяр-работа, безумоўна, вельмі важныя для распаўсюджвання білетаў і для таго, каб тэатры маглі зарабляць якія-кольвечы грошы, але ж, мусіць, не трэба мяшаць боб з гарохам. Рэклама — гэта адно, а прафесійная крытыка — зусім іншае.

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — А мне здаецца, акурат з гэтага нараджаюцца пэўныя нацыянальныя комплексы. У выніку "Любоў людзей" Дзмітрыя Багаслаўскага, якая займае месцы на міжнародных конкурсах, ставіцца ў Маскве ў Тэатры Маякоўскага, а не ў нас. Як і "Дажыць да прэм'еры" Мікалая Рудкоўскага...

Людміла ГРАМЫКА: — Адно не вынікае з другога...

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — Наконт "Любові людзей" сам Багаслаўскі мне распавядаў, што адзін з беларускіх калектываў зацікавіўся яго п'есай толькі тады, калі ўбачыў яе надрукаванай у расійскім часопісе "Сучасная драматургія", хаця сам тэкст быў разасланы па тэатрах раней...

Людміла ГРАМЫКА: — Гэта звычайная для нашага тэатра практыка і звычайны лёс беларускай п'есы. Гэтак жа з Расіі прыйшоў да нас у свой час Аляксей Дудараў, ды і Анатоль Дзялендзік — таксама. Але, мне здаецца, пазіцыя "мы нічога свайго не цэнім і таму не ставім" не зусім адпавядае рэчаіснасці. Ставіць жа — і правільна робіць — Сяргей Кавальчык "Пане Каханку" Андрэя Курэйчыка. А колькі іншых яго п'ес пракацілася па беларускіх тэатрах, не ў апошняй ступені дзякуючы самапіяру аўтара, у якога гэтаму можна было б і павучыцца. Але ўсё роўна тэатры непазбежна ўзнімаюць пытанне аб мастацкім выніку, аб тым, што ўтрымліваюць альбо не ўтрымліваюць гэтыя п'есы. І хутка многія рэжысёры папросту ўпёрліся ў пэўнае дно. ..

Таццяна КОМАНАВА: — Але ж, думаю, ніхто не стане абвяргаць тое, што ставіць пытанне аб "забароне" піяру для таго, каб глядач навучыўся сам разбірацца ў мастацтве, немэтазгодна. Бо адна справа — пастаянная публіка, падрыхтаваная і выхаваная, якой, у адрозненне ад абласных гарадоў, у Мінску практычна не засталося. І зусім іншая — катэгорыя людзей, што ідуць не на канкрэтную пастаноўку, імя, ігру акцёраў, а — у тэатр. Таму яшчэ раз хачу вярнуцца да пытання аб тым, чаму ж пэўныя тэатральныя падзеі ў нас не заўважаюцца.

Людміла ГРАМЫКА: — Магчыма, таму што яны не вельмі таго вартыя. Мы згадвалі "Офіс", які прынёс Купалаўскаму прызнанне. Хто скажа, што пасля прэм'еры ён аказаўся незаўважаным? І заўважаным, і высока ацэненым у прэсе, пра яго шмат гаварылі, працавала "сарафаннае радыё", у Магілёве ён выйграў гран-пры "М.@rt.кантакту"... Тое ж самае можна сказаць і пра пастаноўкі Яўгена Карняга: без рэкламы і піяру ўсе ведалі, што на спектакль трэба ісці. А цяпер я прапаноўваю паглядзець на сітуацыю з іншага боку. Мы ўсе, безумоўна, любім і цэнім сваіх айчынных акцёраў, рэжысёраў і гатовы ўзносіць іх да нябёс. Але давайце возьмем прозвішчы рэжысёраў з суседніх краін, якія ў гэтым сезоне зрабілі надвор'е: Оскараса Каршуноваса, Гжэгажа Яжыну, Юрыя Бутусава, Канстанціна Багамолава. Каго з беларускіх рэжысёраў можна паставіць у адзін з імі шэраг так, каб яго імя ў дадзеным кантэксце прагучала хаця б адэкватна?

Таццяна КОМАНАВА: — Праблема вырашаецца вельмі проста: фарміраваннем свайго кантэксту. Не трэба станавіцца побач з Багамолавым... Кантэксты — гэта тонкая і далёка не заўсёды аб'ектыўная гульня...

Людміла ГРАМЫКА: — У мяне, дарэчы, ёсць адказ на гэтае пытанне. Лічу, аднаўленне крытэрыяў немагчымае без аднаўлення змястоўнага пласта тэатральнага мастацтва. Не ўжываючы азначэнняў кшталту "трыумф", хачу адзначыць, што, прыкладам, спектакль "Гора ад розуму" я абараняю на ўсіх скрыжаваннях, хаця большасць прафесійнай публікі ставіцца да яго скептычна: мне ж бачыцца добрая і змястоўная работа. Таксама, як і "Загадкавы візіт", да якога ў мяне шмат заўваг прафесійнага характару, — спектакль таксама змястоўны. І акурат такія работы здольныя фарміраваць уласны кантэкст. Сёння мы ўжо не кажам пра тое, якім спосабам тэатры размаўляюць з гледачамі, — гэта выносіцца за дужкі, бо ў пераважнай большасці даводзіцца сутыкацца з вялікімі ды маленькімі раеўскімі, якія разліваюцца маленькімі чарпакамі з велізарнай каструлі пад назвай "Беларускі тэатральны працэс". Гаворка — пра што? Мяркую, калі рэжысёр хаця б аднойчы пакаштуе гэтую работу з тэатральнымі сэнсамі, ён захоча рухацца і далей па гэтай сцяжыне — прафесійнага росту.

Таццяна КОМАНАВА: — Тады прапаную агучыць назвы "парастачкаў" мінулага сезона.

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — Для мяне гэта — "Аднакласнікі" па п'есе "Літаркі" Юліі Чарняўскай у пастаноўцы Кацярыны Аверкавай, якія сталі лагічным падсумаваннем праекта сцэнічных чытанняў, што ладзіліся на магілёўскай сцэне. Спадзяюся, гэты вельмі пазітыўны праект — не толькі для магіляўчан, а і для ўсяго беларускага тэатра — будзе мець працяг. Таксама — пастаноўка Кацярыны Аверкавай "Гаспадар кавярні" — у тым ліку і таму, што ў ёй прагучалі актуальныя, злабадзённыя тэмы, якія наўрад ці яшчэ пачуем бліжэйшым часам у беларускіх спектаклях. А яшчэ — сёлетні "М.@rt.кантакт", лабараторная работа Цэнтра беларускай драматургіі, выпуск альманаха "Дзверы", які ажыццяўляецца маладымі людзьмі. І, канешне ж, не магу абмінуць увагай выхад анталогій сучаснай беларускай драматургіі ў Польшчы — пад рэдакцыяй Андрэя Масквіна, і ў Францыі — пад рэдакцыяй Ларысы Гіёмэ. А ўвогуле мне здаецца, што ў гэтым сезоне беларускі тэатр прадэманстраваў нам сваю мабільнасць і адкрытасць да ўспрыняцця іншых, нязвыклых для яго, форм існавання. Мы чакаем, калі нарэшце з'явіцца "месія", які зробіць сапраўдны прарыў у тэатры. А на самой справе ў кантэксце еўрапейскага мастацтва беларускі тэатр перастае быць тэатрам-храмам і робіць крокі ў кірунку тэатра-дыялога.

Таццяна КОМАНАВА: — Для таго, каб весці дыялог, неабходна быць у адной тэме і мець што сказаць ад сябе. Мне здаецца, гэтае інтэнсіўнае прымерванне разнастайных форм, не ўласцівых раней беларускаму тэатру, — не сведчанне нашай прагрэсіўнасці. З майго пункта гледжання, гэта не пазітыўная тэндэнцыя, а, наадварот, перыяд падвешанасці і хістанняў з боку ў бок у імкненні намацаць устойлівую глебу.

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — Суб'ектыўна і вельмі абстрактна.

Таццяна КОМАНАВА: — Магу канкрэтызаваць. Мы шмат гаворым пра сумесныя лабараторыі ды іншыя адукацыйныя праекты. Але ў рэальнасці я магу назваць хіба купалаўскі "Офіс", дзе ўдалося, асэнсаваўшы творчым чынам, скарыстаць досвед непсіхалагічнага тэатра. Іншыя ж спробы ды вопыты так і засталіся эксперыментамі: у рэальнасці я не магу назваць ніводнага спектакля з рэпертуару дзяржаўных тэатраў, дзе гэтая практыка выкарыстоўвалася б у тым выглядзе, у якім яна прапаноўвалася для асваення ў рамках лабараторыі. Таму я і кажу, што ўсё гэта — на ўзроўні гартання цікавых часопісаў... Зрэшты, я не прапаноўваю зараз жа адмовіцца ад лабараторнай работы, але кажу, што гэта не тэндэнцыя, а, хутчэй, у маім успрыняцці, — пераходны перыяд.

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — Нельга ў сваім стаўленні да лабараторый і іншых новых форм тэатральнай дзейнасці прымяняць стары, традыцыйны інструментарый. Зусім не абавязкова, каб з гэтай працы штораз вырасталі паўнавартасныя і грандыёзныя спектаклі.

Людміла ГРАМЫКА: — Хачу паспрабаваць прымірыць дзве вашы пазіцыі і сканцэнтраваць увагу на тым, што называецца сучаснай сцэнічнай мовай, валодання якой беларускім рэжысёрам вельмі часта бракуе. Зусім нядаўна паглядзела перадпрэм'ерны паказ спектакля "Шоўк", пастаўленага ў Дзяржаўным тэатры лялек, і калі гаворка ідзе пра самыя яркія дзеі мінулага сезона, я б аддала першае месца менавіта яму. Мне абсалютна зразумела, што рэжысёр спектакля Аляксей Ляляўскі існуе ў іншым прафесійным і мастацкім кантэксце і дакладна адчувае, што ў ХХІ стагоддзі нельга ставіць так, як некалі вучылі "вучні вучняў тэатральных рэвалюцыянераў". З гэтага пункта гледжання, тыя новыя формы, пра якія кажа Крысціна, — крок наперад.

Таццяна КОМАНАВА: — Але ж справа не ў старых або новых формах, а ў тым, што ўся патрэбная і важная лабараторная работа не аказвае аніякага ўплыву на тое жыццё, якое разгортваецца на сцэнах прафесійных сталічных тэатраў, што суіснуюць з гэтымі "лабараторнымі эпіцэнтрамі" літаральна плячо ў плячо. Для мяне, прыкладам, амаль усе падзеі мінулага сезона прайшлі за межамі сталіцы, у абласных гарадах: гэта і названы вышэй "Гаспадар кавярні" Паўла Пражко ў рэжысуры Кацярыны Аверкавай у Магілёўскім абласным драматычным тэатры, і спектакль "Над прорвай у жыце" Джэрома Сэлінджара ў Брэсцкім акадэмічным тэатры драмы, пастаўлены Цімафеем Ільеўскім, і "Маркітантка Анна Фірлінг" Бертольда Брэхта, што ў рэжысуры Юрыя Вуты з'явілася на сцэне Гомельскага маладзёжнага тэатра. А якія з пастановак можна назваць падзеямі сезона ў нашых музычных тэатрах?

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Калі ў мінулым годзе я магла б назваць і "Снягурачку", і "Сільву" ў пастаноўцы Сусанны Цырук, то ў бягучым спектакляў, прэтэндуючых на статус "падзеі сезона", я вылучыць не магу. Зрэшты, гэта не азначае, што тыя работы, якія з'явіліся на падмостках музычных тэатраў, вартыя "спісання": кожная з іх прынесла пэўную карысць і станоўчы досвед у той або іншай галіне. Ды і публіка ўспрымала іх з інтарэсам. Калі ж казаць пра тое, што ўразіла асабіста мяне, дык гэта свярдлоўскія "Мёртвыя душы": вось узор таго, як можна працаваць у музычным тэатры.

Таццяна КОМАНАВА: — Мы шмат гаварылі пра эксперыменты, намацванне новых форм, пошукі карыснасці для тэатра, але неяк на задні план адсунулі... гледача, які часта прыходзіць на спектаклі не для таго, каб убачыць, наколькі карысным для тэатра аказаўся той або іншы творчы праект і што ў перспектыве ён зможа даць калектыву ды канкрэтным яго ўдзельнікам, а каб атрымаць асалоду ад дзеі. Не беручы высокія катэгорыі ды размовы пра тое, як зразумець сучаснае мастацтва, якія з пастановак вы аднеслі б да глядацкіх?

Алена ЛІСАВА: — Я назвала б спектакль "Набука" Вялікага тэатра, хоць гэта і не прэм'ера апошняга сезона. З сёлетніх — "Севільскі цырульнік", які выклікаў бурныя спрэчкі. Я сама тры разы яго глядзела, і ў мяне да гэтага спектакля пачынае прачынацца пачуццё, я адчуваю, як рэжысёр Міхаіл Панджавідзэ спрабуе разварушыць нас, гледачоў. Прынамсі, яму ўдалося раскрыць маладых артыстаў. Не магу не адзначыць і яшчэ адну тэндэнцыю, на якую ставіць Вялікі тэатр: ствараць відовішчы для публікі элітарнай, але, магчыма, мала дасведчанай у нюансах опернай і балетнай культуры. Публікі, якая прыме ўдзел у імпрэзах кшталту "Калядных вечароў", калі ўсю ноч у сценах тэатра гуляюць, танцуюць, п'юць шампанскае ў стылі свецкіх прым.

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Калі браць за крытэрый "прыйсці і адпачыць", я параіла б пайсці на "Рыту, або Пірацкі трохкутнік" у Малой зале. Але — з умовай, што чалавек набудзе білет на першы, максімум другі рад і па цэнтры, бо інакш ён не зможа разгледзець усё тое, што адбываецца на сцэне з-за элементарнай непрыстасаванасці пляцоўкі. Калі ж хочацца паразважаць пра мастацтва і паспрабаваць зразумець, што ж уяўляе з сябе сучасны тэатр, варта ісці на "Шоўк".

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — А мне падаецца, што, зыходзячы з названых крытэрыяў, хоць "Шоўк" сапраўды стаіць крыху асобна, большасць спектакляў нашых тэатраў не надта адрозніваюцца адзін ад аднаго наватарскімі пошукамі. Таму "прыйсці адпачыць" можна на любы спектакль.

Таццяна КОМАНАВА: — Альбо не хадзіць, бо ўсё роўна нічога не страціш?

Людміла ГРАМЫКА: — Вось таму большасць і адпачывае на канапе...

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — А вось не гаварылі б мы пра тое, як дагадзіць гледачам, а яны прыйшлі б на лабараторныя паказы ды паспрабавалі змяніцца. Бо ў рамках тых жа эксперыментальных праектаў, бадай, лейтматывам гучыць пытанне: як знайсці кантакт з глядзельнай залай?

Таццяна КОМАНАВА: — Чалавек з боку залы заўсёды робіць першы крок да кантакту — тады, калі, адарваўшыся ад канапы, прыходзіць у касу і за свае грошы набывае білет на спектакль.

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — Але як толькі тое, што адбываецца на сцэне, пачынае адрознівацца ад досведу, назапашанага ў яго, усё завяршаецца: ён імгненна закрываецца...

Людміла ГРАМЫКА: — Ёсць тэатры, якія шукаюць гледачоў і гатовы пад ногі ім кінуць усё самае святое, што толькі магчыма на яго сцэне. Яны пад дэвізам "прынясі свае грошы, і мы будзем удзячныя табе да апошніх дзён жыцця" змагаюцца за гледача любым коштам. А ёсць тэатры, якія не шукаюць гледача, але куды гледачам немагчыма трапіць. Гэта я кажу таму, што, на мой погляд, у беларускіх тэатрах сярод людзей, якія займаюцца тэатрам, — адсутнасць прафесійнай канкурэнцыі. Згадваю, як на адным з "М.@rt.кантактаў" тэатральны крытык Лідзія Богава сказала пра маскоўскіх рэжысёраў, што яны "бы галодныя ваўкі, бегаюць у пошуках працы". Яны гатовы рабіць усё, ні ў каго нічога не просяць, а ствараюць уласны прадукт. І для іх адсутнічае магчымасць быць неталенавітымі. У нас жа ёсць нямала рэжысёраў, якія існуюць у рэжыме "І так добра": маўляў, адміністратары ўсё роўна распаўсюдзяць білеты. А гэтыя ж адміністратары і пачынаюць фарміраваць афішу, дыктуючы, на што глядач пойдзе, а на што — не.

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — А хто адменіць планы?

Людміла ГРАМЫКА: — Але выконваць іх за кошт добрых спектакляў лягчэй, чым за кошт дрэнных.

Таццяна КОМАНАВА: — Я, прынамсі, вельмі часта апошнім часам пасля спектакляў выходжу з залы з адным пытаннем: чаго ад мяне хацелі тыя людзі, што дзве-тры гадзіны на сцэне ігралі жарсці, а перад гэтым некалькі месяцаў рэпеціравалі, выдаткоўвалі немалыя сродкі на дэкарацыі і касцюмы?

Людміла ГРАМЫКА: — Для кантакту патрэбны прадукт — добры, якасны. А калі яго няма — тады пачынаюцца з саміх тэатраў чуцца розгаласы, што п'еса — геніяльная, спектакль — цудоўны, рэжысёр — выбітны...

Таццяна КОМАНАВА: — Прапаноўваю падысці да завяршэння нашай размовы ўсё ж на пазітыўнай ноце і яшчэ раз сцісла абазначыць тыя важныя моманты, падзеі, тэндэнцыі, якімі адзначыўся мінулы тэатральны сезон.

Алена МАЛЬЧЭЎСКАЯ: — Акрамя згаданага мною раней, дадам: вельмі рада, што Святлана Бень вяртаецца да тэатральнай практыкі і робіць свой, камерны, магчыма, незаўважны ў прасторы сталіцы, але цікавы праект — лялечны тэатр "Кардонка". Спектаклі свае яна іграе... дзе надарыцца, і магу адзначыць іх высокі мастацкі ўзровень: прыкладам, цудоўныя дэкарацыі да пастаноўкі "Быў бы ў мяне дракон" стварыла Антаніна Слабодчыкава... Яшчэ прыемна, што наш драматург Павел Пражко стаў пераможцам у Конкурсе конкурсаў "Залатой маскі".

Крысціна СМОЛЬСКАЯ: — Для мяне фаварытам мінулага сезона была сучасная драматургія. І ў прыватнасці — спектаклі, пастаўленыя па нашых п'есах за мяжой: "Любоў людзей" Дзмітрыя Багаслаўскага ў Тэатры імя Маякоўскага, "Дажыць да прэм'еры" Мікалая Рудкоўскага ў Томскім драматычным тэатры. Нягледзячы на тое, што яны не паўплывалі на наш беларускі тэатральны працэс прамым чынам, ускосна кожны з іх, хочацца спадзявацца, у бліжэйшыя ж гады справакуе і нашых рэжысёраў на тое, каб ствараць пастаноўкі, альтэрнатыўныя традыцыйнаму беларускаму тэатру.

Алена ЛІСАВА: — Спадзяюся, грандыёзная падзея, на якую Вялікі тэатр замахнуўся ў наступным сезоне — Міжнародны конкурс спевакоў — выканаўцаў італьянскай оперы, які плануецца перанесці да нас з-за мяжы, — пройдзе на высокім узроўні.

Надзея БУНЦЭВІЧ: — Для мяне самым пазітыўным і самым цікавым у Оперным тэатры за мінулы сезон было абазначанае вышэй умацаванне і развіццё кантактаў з іншымі тэатрамі: імкненне не варыцца ва ўласным соку, а пазіцыянаваць сябе як адкрыты да спроб і пошукаў калектыў.

Людміла ГРАМЫКА: — Не буду спыняцца на асобных спектаклях — балазе пра іх сёння шмат гаварылася, — а адзначу, што, на маю думку, галоўнай падзеяй сезона стала стварэнне і правядзенне Першай нацыянальнай тэатральнай прэміі. Думаю, што дзякуючы ёй з'яўляецца цудоўная магчымасць паспрабаваць многае змяніць у нашым тэатральным жыцці і вельмі моцна на яго паўплываць. Мяркую, дзякуючы ёй можа ўзнікнуць і канкурэнтнае асяроддзе, і адновяцца прафесійныя мастацкія крытэрыі.

Таццяна КОМАНАВА: — Дзякую ўсім за размову! І — да сустрэчы ў новым тэатральным сезоне!

Культура. – 2012. – 14 ліп.