Паўзы ў музычным рэпертуары (Настасся Панкратава, "Культура", 22.09.2017)

Паўзы ў музычным рэпертуары

Ад­веч­ная тэ­ма на ўсіх ка­ле­гі­ях, “круг­лых ста­лах” і па­ся­джэн­нях — рэ­пер­ту­арная па­лі­ты­ка тэ­атраў. Час­цей за ўсё “пад лу­пай” раз­гля­да­юць дра­ма­тыч­ныя і ля­леч­ныя спек­так­лі, бо ад­па­вед­ных ка­лек­ты­ваў па кра­іне шмат. Му­зыч­ную ні­шу кра­на­юць ме­ней — маг­чы­ма та­му, што ў ёй пра­цуе ўся­го два тэ­атры: На­цы­яна­ль­ны ака­дэ­міч­ны Вя­лі­кі тэ­атр опе­ры і ба­ле­та і Бе­ла­рус­кі дзяр­жаў­ны ака­дэ­міч­ны му­зыч­ны тэ­атр. І хоць па­тро­ху з’яўля­юцца пры­ват­ныя ка­лек­ты­вы і па­ста­ноў­кі на іншых сцэ­нах, дзве дзяр­жаў­ныя тру­пы асаб­лі­вай кан­ку­рэн­цыі не ад­чу­ва­юць ды за­спа­ко­ена ру­ха­юцца на­пе­рад. Не пад­вяр­га­ючы сум­нен­ню твор­чыя да­сяг­нен­ні вя­ду­чых ка­лек­ты­ваў, усё ж вар­та адзна­чыць: іх афі­шы вы­клі­ка­юць у знаў­цаў пэў­ныя пы­тан­ні.

У трэн­дзе — шмат­век­тар­насць

За­гад­чык ад­дзе­ла му­зыч­на­га мас­тац­тва і этна­ло­гіі Цэн­тра да­сле­да­ван­няў бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры, мо­вы і лі­та­ра­ту­ры На­цы­яна­ль­най ака­дэ­міі на­вук Бе­ла­ру­сі, док­тар мас­тац­тваз­наў­ства Надзея Юўчан­ка за­зна­чае:

— Му­зыч­ны тэ­атр, які на мя­жы ста­год­дзяў па­зба­віў­ся ста­ро­га най­мен­ня “тэ­атра му­зыч­най ка­ме­дыі”, за­хоў­вае свой рэ­пер­ту­арны кі­ру­нак, але пры гэ­тым імкнец­ца зра­біць яго бо­льш шмат­век­тар­ным. Ба­ле­ты і апе­рэ­тач­ную кла­сі­ку да­паў­няе пра­ве­ра­ны ча­сам са­вец­кі і по­стса­вец­кі рэ­пер­ту­ар: по­бач з тво­ра­мі Іа­га­на Штра­уса, Імрэ Ка­ль­ма­на, Фран­ца Ле­га­ра гу­чыць “Вя­сел­ле ў Ма­лі­наў­цы” Ба­ры­са Аляк­сан­дра­ва і “Жа­ні­хі” Іса­ака Ду­на­еўска­га. 

Уз­гад­вае Надзея Аляк­сан­драў­на і опе­ры, што зрэд­ку з’яўля­юцца на “ня­про­фі­ль­най” сцэ­не: на­прык­лад, “Па­яцы” Ру­джэ­ра Ле­анка­ва­ла. Пра­ўда, та­ко­га кштал­ту ма­тэ­ры­ял над­оўга ў рэ­пер­ту­ары не за­трым­лі­ва­ецца. У но­вым ты­ся­ча­год­дзі Му­зыч­ны тэ­атр аса­цы­юец­ца най­перш з мю­зік­ла­мі. Па­ста­ноў­кі для дзі­ця­чай і да­рос­лай аўды­то­рыі ста­ла збі­ра­юць за­лы. Мас­тац­тваз­наў­ца з за­да­ва­ль­нен­нем адзна­чае ся­род мю­зік­лаў бе­ла­рус­кія: “Шклян­ка ва­ды” і “Соф’я Га­ль­шан­ская” Ула­дзі­мі­ра Кан­дру­се­ві­ча, “Ша­лом-алей­хем! Мір вам, лю­дзі!” Але­га Ха­дос­кі.

Пры та­кім ба­гац­ці рэ­пер­ту­ару вы­клі­кае за­сму­чэн­не, што не­ка­то­рыя спек­так­лі ідуць без су­пра­ва­джэн­ня аркес­тру. “Без інстру­мен­та­ль­на-аркес­тро­ва­га кам­па­нен­ту, пад фа­наг­ра­му, ідзе “Бла­кіт­ная ка­мея”, “Мая жон­ка — ілгун­ня”, дзі­ця­чыя па­ста­ноў­кі “За­ла­тое ку­ра­ня” і “Пры­го­ды Кая і Гер­ды”. Пра што тэ­атр, да сло­ва ка­жу­чы, па­ве­дам­ляе ў сва­іх анон­сах па­ста­ноў­кі”, — пад­крэс­лі­вае су­раз­моў­ца. 

Му­зыч­ны тэ­атр мае надзвы­чай вя­лі­кі дзі­ця­чы рэ­пер­ту­ар, які ня­змен­на збі­рае за­лы. Мю­зік­лы ж па пра­ве­ра­ных ча­сам фі­ль­мах (у пры­ват­нас­ці, “Бу­ра­ці­на.by”, “Чыр­во­ны Кап­ту­рык. Па­ка­лен­не NEXT”) і му­льт­фі­ль­мах (“Пры­го­ды брэ­мен­скіх му­зы­каў”) ад па­чат­ку га­ран­та­ва­лі аншла­гі. І ўсё ж спа­да­ры­ня Надзея вы­каз­вае па­жа­дан­не па­ба­чыць у афі­шы якую-не­будзь опе­ру для дзя­цей. У пер­шую чар­гу — бе­ла­рус­ка­га кам­па­зі­та­ра.

Пра дзя­цей за­кі­нь­це слоў­ца

Ка­лі ў Му­зыч­ным тэ­атры з дзі­ця­чым рэ­пер­ту­арам ня­ма пра­блем, то ў Вя­лі­кім бя­гу­чы се­зон да­шка­лят і ма­лод­шых шко­ль­ні­каў на­ўрад ці па­ра­дуе. Яшчэ не так да­ўно я ва­дзі­ла свай­го сы­на на дзі­ця­чыя ба­ле­ты “Тры Па­рсюч­кі” Свят­ла­ны Кі­бі­ра­вай, “Чы­па­лі­на” Ка­рэ­на Ха­ча­ту­ра­на, опе­ры “Ві­ні-Пух і ўсе, усе, усе…” Во­ль­гі Пят­ро­вай, “Це­рам-Це­ра­мок” Ільі Па­клон­ска­га. Ма­лод­шай да­чцэ не па­шчас­ці­ла: ка­лі яна да­рас­ла да зна­ёмства з тэ­атрам, усе гэ­тыя на­звы ку­ды­сь­ці з рэ­пер­ту­ару падзе­лі­ся. На­ват опе­ра “Док­тар Айба­літ”, якую пры ша­лё­ным аншла­гу зда­ва­лі ў 2016 го­дзе, не змаг­ла з якой­сь­ці пры­чы­ны за­тры­мац­ца ў тэ­атра­ль­най афі­шы. 

Зна­рок пе­ра­гля­дзе­ла рэ­пер­ту­ар на там­тэй­шым сай­це з ве­рас­ня па сне­жань, ад­нак ад­мыс­ло­выя дзён­ныя спек­так­лі па­зна­ча­ны то­ль­кі ў ліс­та­па­даў­скай афі­шы (я не бя­ру да ўлі­ку сне­жа­ньс­кія “Шчаў­кун­кі”, якія тра­ды­цый­на па­каз­ва­юць на тэ­атра­ль­ных пад­мос­тках на­ву­чэн­цы ха­рэ­агра­фіч­най гім­на­зіі-ка­ле­джа). За ме­сяц аб­яца­юць па­ка­заць адзін раз доў­га­жы­ха­ра — опе­ру “Ча­роў­ная му­зы­ка” Мар­ка Мін­ко­ва, а так­са­ма “Каш­чэя Бес­смя­рот­на­га” Мі­ка­лая Рым­ска­га-Кор­са­ка­ва. Пра­ўда, апош­няя опе­ра дзі­ця­чая то­ль­кі ад­нос­на — не­здар­ма на­зва ў афі­шы мае па­зна­чэн­не “12+”. Пра дзі­ця­чыя ба­ле­ты на­гад­вае то­ль­кі раз­дзел “Рэ­пер­ту­ар” на тэ­атра­ль­ным сай­це.

 Ад­ра­зу ўзні­кае пы­тан­не, а на­вош­та тры­маць ся­род інфар­ма­цыі пра акту­аль­ныя па­ста­ноў­кі спа­сыл­кі на спек­так­лі, што не ідуць? Мо­жа, ёсць надзея на ад­на­ўлен­не за­пат­ра­ба­ва­на­га рэ­пер­ту­ару... Але што ра­біць та­кім ба­ць­кам, як я, якія хо­чуць да­лу­чыць дзя­цей да вы­со­ка­га мас­тац­тва? Ізноў ад­кры­ваю афі­шу і імкну­ся за­ры­ента­вац­ца па­вод­ле ўзрос­та­вых па­зна­чэн­няў. Для 8-га­до­ва­га сы­на сайт пра­па­нуе мне опе­ры… “Ча­роў­ная флей­та” Мо­цар­та, “Яўген Ане­гін” Пят­ра Чай­коў­ска­га (па­зна­ка “6+”). Раз­умею, што пер­шы твор па­стаў­ле­ны па­вод­ле каз­кі, але афар­млен­не спек­так­ля ў сты­лі фэн­та­зі раз­лі­ча­нае хут­чэй на пад­лет­каў і мо­ладзь, чым на вуч­няў па­чат­ко­вай шко­лы. А ра­ман Аляк­сан­дра Пуш­кі­на бе­ла­рус­кая шко­ль­ная пра­гра­ма пра­па­нуе то­ль­кі ў 9 кла­се. 

З надзе­яй, што да­чцэ па­шан­цуе бо­лей, пра­бя­га­юся ва­чы­ма па раз­дзе­ле ба­ле­таў: тыя ж “6+” ста­яць ля “Спя­чай пры­га­жу­ні” Пят­ра Чай­коў­ска­га, “Бах­чы­са­рай­ска­га фан­та­на” Ба­ры­са Асаф’ева, “Сі­ль­фі­ды” Хер­ма­на Ле­він­схо­ль­да. Ка­неш­не, не леп­шы ва­ры­янт ла­дзіць уво­дзі­ны ў ха­рэ­агра­фіч­нае мас­тац­тва з маш­таб­ных па­ло­цен, але на­ват ра­шыў­шы­ся вес­ці пя­ці­га­до­вую да­чку на “Па­пя­луш­ку” Сяр­гея Пра­коф’ева, я ад­мо­ві­ла­ся на­быць бі­лет, па­ба­чыў­шы час па­чат­ку спек­так­ля: 19.00. Са скан­чэн­нем у 21.35… Ці вар­та цяг­нуць на ве­ча­ро­выя спек­так­лі ма­ле­чу, на­ват ка­лі на пад­мос­тках ня­ма не­йкіх жор­сткіх мі­зан­сцэн?

Зра­зу­ме­ла, наш тэ­атр не адзі­ны ста­віць “дзі­ця­чыя” ўзрос­та­выя ка­тэ­го­рыі тым спек­так­лям, якія яшчэ не так да­ўно бы­лі тра­ды­цый­най да­рос­лай кла­сі­кай. На­ўмыс­на пра­гле­дзе­ла сай­ты Ма­ры­інска­га, Вя­лі­ка­га, іншых опер­ных тэ­атраў усход­няй су­сед­кі і так­са­ма сус­трэ­ла там “Ле­бя­дзі­нае воз­ера” Пят­ра Чай­коў­ска­га з па­зна­кай “6+”. 

Гэ­так­са­ма, як і я, уз­оры афіш ка­лег ма­ні­то­рыў ад­дзел мар­ке­тын­гу, інфар­ма­цыі і рэ­кла­мы НА­ВТОБ. Яго кі­раў­нік Тац­ця­на Аляк­сан­дра­ва рас­па­вя­ла: “Мы пра­гле­дзе­лі сай­ты тэ­атраў з пад­обным да на­ша­га рэ­пер­ту­арам — на­прык­лад, Мас­коў­ска­га дзі­ця­ча­га му­зыч­на­га тэ­атра імя На­тал­лі Сац. Да­клад­на вы­ву­чы­лі ўзрос­та­выя рэ­ка­мен­да­цыі, пра­па­на­ва­ныя за­ка­на­даў­ствам Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь. Ары­ента­ва­лі­ся на са­му па­ста­ноў­ку: тэ­ма­ты­ку тво­ра, скла­да­насць му­зыч­на­га ма­тэ­ры­ялу, на на­яўнасць або ад­сут­насць эра­тыч­ных сцэн і дэ­ман­стра­цыі жор­сткас­ці. Ра­шэн­не, як па­зна­чыць уз­рос­та­вую ка­тэ­го­рыю та­го ці інша­га спек­так­ля на на­шай афі­шы, пры­ма­лі ка­ле­гі­яль­на — су­мес­на з твор­чым кі­раў­ніц­твам і служ­бай па гле­да­чы, якая не­пас­рэд­на пра­цуе з пуб­лі­кай і ве­дае, што і як успры­ма­юць лю­дзі”. 

Сап­раў­ды, ад­па­вед­на Па­ла­жэн­ню пра кры­тэ­рыі вы­зна­чэн­ня ўзрос­та­вай ка­тэ­го­рыі дзя­цей, ся­род якіх да­пус­ка­ецца рас­паў­сю­джван­не інфар­ма­цый­най прад­укцыі, спе­цы­яліс­ты тэ­атра ўсё вы­зна­чы­лі да­клад­на. У па­тра­ба­ван­нях, што дзей­ні­ча­юць не так да­ўно, сап­раў­ды скла­да­на за­ры­ента­вац­ца. Не дзі­ва, што сам тэ­атр па не­ка­то­рых пун­ктах не мо­жа да­клад­на вы­зна­чыц­ца з уз­рос­та­вым цэн­зам: так, у асноў­най афі­шы ба­лет “Ма­ле­нь­кі прынц” ідзе з па­зна­кай “6+”, а ў раз­дзе­ле “Афі­ша дзе­цям” на па­чат­ку тыд­ня яшчэ ві­се­ла “12+”. 

І ўсё ж дзіў­на ба­чыць, як бо­ль­шасць “да­рос­ла­га” рэ­пер­ту­ару рап­там “спаў­зла” да шка­ляр­ска­га ве­ку. Я б пры вы­зна­чэн­ні ўзрос­та­ва­га цэн­зу хут­чэй ішла б ад сэн­са­вай на­поў­не­нас­ці тэк­стаў — не­да­рэч­нас­цяў ста­ла б ві­да­воч­на менш. Не­здар­ма ж уз­га­да­ную мной “Ча­роў­ную флей­ту” ў тым жа дзі­ця­чым му­зыч­ным тэ­атры імя На­тал­лі Сац пра­па­ну­юць для дзя­цей ад 12 га­доў.

Вы­йсце ва ўза­ема­дзе­янні?

Надзея Юўчан­ка лі­чыць, што Вя­лі­кі тэ­атр Бе­ла­ру­сі пра­цуе як маш­таб­ны, доб­ра зла­джа­ны твор­чы ме­ха­нізм. Спек­так­лі ста­вяц­ца на асноў­най сцэ­не, у ка­мер­най за­ле імя Ла­ры­сы Алек­сан­дроў­скай, у Ма­лой за­ле. За пра­мі­ну­лы пе­ры­яд гле­да­чы па­ба­чы­лі бо­льш за тры дзя­сят­кі но­вых па­ста­но­вак — прэм’ер, ка­пі­та­ль­ных аб­наў­лен­няў, но­вых рэ­дак­цый і гэ­так да­лей. І ўсё ж мас­тац­тваз­наў­ца па­зна­чае:

— Пра­бле­мы тэ­атра за­клю­ча­юцца ў ад­сут­нас­ці су­час­най ка­мер­най сцэ­ны: у за­над­та сціп­лай па ўмяш­ча­ль­нас­ці за­ле імя Ла­ры­сы Алек­сан­дроў­скай не прад­угле­джа­ны які-не­будзь под­ыум, і гэ­та над­ае імпрэ­зам, якія тут ла­дзяц­ца, ха­рак­тар не­йкай са­лон­нас­ці. Ды і Ма­лая за­ла, па мер­ка­ван­ні мно­гіх гле­да­чоў, не ўпіс­ва­ецца ў рам­кі эле­мен­тар­ных па­тра­ба­ван­няў і та­му ве­ль­мі аб­ме­жа­ва­ная ў сва­іх маг­чы­мас­цях.

Спа­да­ры­ню Надзею за­сму­чае і тое, што шэ­раг спек­так­ляў мае ад­на­ра­зо­вы ха­рак­тар. Ска­жам, па­стаў­ле­ную да 80-х уго­дак Сяр­гея Кар­тэ­са опе­ру “Мя­дзведзь” бо­льш гля­дач не ба­чыў. Ве­ль­мі хут­ка з вя­лі­кай сцэ­ны сы­шоў яго ж ба­лет “Хто я?” 

Пра­моў­ца за­зна­чае амаль по­ўную ад­сут­насць айчын­на­га ба­ле­та для дзя­цей бе­ла­рус­кіх аўта­раў (ве­ль­мі ўмоў­на сю­ды мож­на ад­нес­ці “Ма­ле­нь­ка­га пры­нца” Яўге­на Гле­ба­ва). Яна пра­па­нуе та­кі ва­ры­янт вы­йсця з сі­ту­ацыі: “На роз­ных сцэ­ніч­ных пля­цоў­ках мож­на па­ба­чыць па­ста­ноў­кі, якія ажыц­цяў­ля­юцца ба­лет­най шко­лай Ма­ры­ны Веж­на­вец. У пры­ват­нас­ці, дзя­ку­ючы ёй атры­маў сцэ­ніч­нае жыц­цё ба­лет “Дзюй­мо­вач­ка” Але­га Ха­дос­кі”. На­га­да­ем, за­сна­ва­ль­ні­ца пры­ват­най уста­но­вы ад­ука­цыі — вя­ду­чы май­стар сцэ­ны НА­ВТОБ. Яе шко­ла слу­жыць ба­зай для твор­чых по­шу­каў у ха­рэ­агра­фіч­ным мас­тац­тве. 

Ад ся­бе да­дам, што і му­зыч­на­му тэ­атру на­сту­пае на пя­ты пры­ват­ны тэ­атр “Тэ­ры­то­рыя мю­зік­ла” Ге­на­дзя Глад­ко­ва. Чым бо­льш кан­ку­рэн­таў на рын­ку — а ку­ль­тур­ны ры­нак тут не вы­клю­чэн­не, — тым лепш спа­жыў­цу, бо маг­чы­масць вы­ба­ру да­зва­ляе яму галасаваць за най­бо­льш якас­нае, а тэ­атру — вы­бу­доў­ваць рэ­пер­ту­ар так, каб не за­ста­ва­ла­ся не­ахоп­ле­ных ніш. Інакш пуб­лі­ка по­йдзе да лепш пад­рых­та­ва­на­га.

Настасся ПАНКРАТАВА
Культура. - 2017. - 22 вер.