« Назад
СТАВІМ РОК-ОПЕРУ?
Нягледзячы на тoe, што прэм’ера рок-оперы "Юнона" і "Авось" А. Рыбнікава ў Беларускім дзяржаўным музычным тэатры адбылася ў снежнi 2002 года, увесь сезон білеты на спектакль набыць было цяжка. Як вядома, пастаноўка атрымала супярэчлівую крытыку, што вымушае працягнуць гаворку пра яе.
Мае меркаванні датычаць не толькі сцэнічнага ўвасаблення гэтага твора, але i яго самога. Бо з ім у пастаноўшчыкаў i выканаўцаў звязаны шэраг мастацкіх праблем, вырашэнне якіх урэшце вызначае творчы вынік.
У адным з колішніx інтэрв'ю А. Рыбнікаў назваў "Юнону" i "Авось" дыска-операй, зазначыўшы: "Мае гледачы – толькі слухачы, мой спектакль – грампластынка". Аднак далейшы лёс твора паставіў пад сумніў такую катэгарычную заяву. Як вядома, адбылася паспяховая пастаноўка рэжысёра М. Захарава. I тады загаварылі пра неабходнасць стварэння тэатра, які прызначаўся б для тэатральна-музычных эксперыментаў, кшталту прапанаваных А. Рыбнікавым, А. Журбіным…
Зрэшты, само па сабе гэта не было новым. Яшчэ ў 20-30 гг. XX ст. нараджаліся свежыя музычна-тэатральныя жанравыя формы, ідэі, сярод якіх – стварэнне оперы для драматычнага акцёра (выказана У. Меерхольдам). Аднак А. Рыбнікаў, даўшы высокую адзнаку працы Маскоўскага тэатра імя Ленінскага камсамола, заўважыў, што толькі опернаму тэатру дадзена выявіць увесь змест, усю эмацыянальную i духоўную моц яго твора.
Мноства вызначэнняў "Юноны" i "Авось" удакладняюць яе традыцыйную жанравую першааснову – опера. Яны ўзнікалі, бадай, у сувязі са змяненнем знешняй формы ўвасаблення ці бытавання твора. З'явіліся, дарэчы, i яго тэлевізійная версія, i таксама балетная. "Абцяжараная" шматлікімі i, часам, па-свойму эталоннымі версіямі, "Юнона" i "Авось" навязвае ўласны комплекс шматзначнасцi і шматпланавасці кожнаму, хто наважваецца на чарговае сцэнічнае ўвасабленне.
У праграмцы спектакля Беларускага дзяржаўнага музычнага тэатра твор вызначаны як рок-опера, без прэтэнзій падаецца i прызнанне аўтара праекта наконт таго, што ў пастаноўцы не трэба шукаць эксперыментальна-наватарскае. Так i ёсць. Аднак сама ідэя звярнуцца да савецкай рок-опернай класікі на фоне ўсеагульнага захаплення заходнімі рок-операмі i мюзікламі, можа быць успрынята не толькі як больш танны i рэальны праект.
Аўтар пастановачнага праекта i выканаўца галоўнай партыі A. Icaeў ужо быў на ўласнай акцёрскай практыцы знаёмы з творам А. Рыбнікава. На Белаpyci дагэтуль не склалася ўласная традыцыя ўвасаблення рок-оперы, i Музычны тэатр атрымаў першынство ў гэтым кірунку. Спецыфіка моўнай выразнасці рок-музыкі, бытавога камерна-вакальнага музіцыравання, праваслаўнай спеўнай i ўласна опернай традыцый – ix суадносіны i ўзаемадзеянне вызначаюць складаную жанрава-стылёвую шматпланавасць драматургічнай канцэпцыі оперы "Юнона" i "Авось". Гэта стварае для пастаноўшчыкаў i выканаўцаў сур'ёзную i прынцыповую, на мой погляд, праблему дынаміка-гукавога балансу, якая ў спектаклі нашага Музычнага тэатра пакуль што не вырашана. Засвойванне новых, не традыцыйных для трупы тэатра выканальніцкіх традыцый, – гэта толькі палова справы. Рок-музыка, тым больш, калі яна спалучаецца з іншымі формамі i манерамі выканання, якія ўтвараюць сінтэтычнае опернае цэлае, – гэта не толькі моцныя гукі i жорсткая рытміка, не толькі экспрэсія i дынаміка: магчымасці "рока" значна шырэй i ix трэба выкарыстоўваць i прафесійна, i з густам, i дарэчы. Маю на ўвазе i спецэфекты гучання голасу Божай Маці, i гучныя выбуховыя кульмінацыі ў звычайным рамансе афіцэраў, i харавое малітоўнае спяванне, у якое востра ўрэзваецца экспрэсіўная рок-стылістыка.
Яшчэ адна важная праблема звязана са сцэнічным увасабленнем твора А. Рыбнікава i датычыць спалучэння рознажанравых i рознавідавых прыкмет музычнага i драматычнага тэатраў. Гэтае спалучэнне адбываецца праз пастаянныя пераключэнні планаў дзеяння оперы: экспрэсіўна-драматычнага, лірыка-псіхалагічнага, жанрава-побытавага, эпічна-апавядальнага, у амаль кінематаграфічным тэмпарытме. Здаецца, гэта праблема ў пастаноўцы больш-менш вырашана. Спектакль успрымаецца як даволі дынамічны, насычаны падзеямі працэс. Аднак ёсць у творы некалькі эпізодаў, якія магчыма было скараціць на карысць якраз опернаму дзеянню, напрыклад, сцэна прыёму расійскай дэлегаццыі ў губернатара Сан-Францыска, прынамсі, дыялог Разанава i Хасэ Дарыа Аргуэлы, старанна перакладаемы на розныя мовы, таксама ж як i хроніка-дакументальнае паведамленне пра лёс Канчыты, якая не магла паверыць у скананне каханага i чакала яго 35 гадоў i г. д. У той жа час падаецца неапраўдана скарочанай фінальная сцэна перад смерцю Разанава, яго маналог-споведзь на фоне спеваў хору.
Зразумець усе ўнутраныя дэталі арганізацыі сюжэтна-тэкставай часткі оперы, апраўдаць ці наадварот паставіць пад сумніў пэўныя скарачэнні, расцягнутасці, перастаноўкі можна, толькі вызначыўшы галоўную рухальную ciлy: мастацкую ідэю твора. Ды вось высвятляецца, што яна – дваістая рамантычная гісторыя кахання, якую "Юнона" i "Авось" прапануе ў спалучэнні з аповедам пра неспакойны, апантаны дзяржаўнай ідэяй i трагічны лёс рускага графа, апантанага ідэяй руска-амерыканскага яднання, мабыць, i незразумелая для сучаснікаў. Але чужая гісторыя блізка сэрцам тых, хто калі-небудзь зведаў падобнае да дзяржаўнага гонару, самаадданасці, высакароднасці, да пачуцця ўласнай годнасці, каму знаёмыя каханне i вернасць, самаахвярнасць. Каханне i Айчына – дзве магутныя сілы, злучаныя ў адзінае непарушнае цэлае, увасобленае ў супярэчлівым вобразе. Тут i яшчэ адна складанасць прачытання оперы, якое вымагае не дэманстрацыі фабулы, а дынаміку пачуццяў, душэўнага канфлікту героя, выяўлення трагедыі чалавека, які так i не знайшоў заспакаення – нi ў каханні, нi ў веры Айчыне, якой служыў.
Так, галоўная фігура оперы, бясспрэчна, Разанаў, зразумець, паверыць якому i апраўдаць якога мусіць не толькі глядач, але i выканаўца. Магчыма, гэтага героя сёння ўвасобіць на сцэне Музычнага тэатра надзвычай складана, але i надзвычай прынадліва. Драматычная сцэннная мова Разанава, рэчытатыў, меладэкламацыя, зрэдку пераходзяць у арыёзнае спяванне ці ў арыю. Таму партыя найскладнейшая не толькi ў вакальным, але найбольш у акцёрскім сэнсе. У тэксце Вазнясенскага, як вельмі слушна ў свой час заўважыў кампазітар Р. Шчадрын, кожнае слова – золата вышэйшай пробы, кожны дзеяслоў вярэдзіць душу, пячэ, трывожыць, кожная страфа поўная прасвятлення, прадбачання. Данесці сэнс тэксту да слухача – самая складаная задача для недраматычнага выканаўцы. Практыка выступленняў у лёгкіх камедыйных жанрах, здаецца, не спрыяе гэтаму, як i практыка традыцыйнага опернага выканальніцтва. Але, звярнуўшыся да вобраза Разанава, A. Іcaeў, мяркую, пераканаў, што пры вялікім жаданні можна выйсці за рамкі пэўнага амплуа. Хаця яго яркаму, арыгінальнаму выкананню ўсё ж такі замінае адзіны драматычна-трагедыйны тон, што не супярэчыць poлi, але робіць яе аднастайнай. Нягледзячы на ўмоўнасці жанру, нечаканым падаецца мецца-сапрана Канчыты (С. Маціеўская), якое далучаецца да разанаўскага афекту i пазбаўляе оперу тэмбравай разнастайнасці. Па-армейску строга i разлічана гучыць бытавы раманс у ансамблевым выкананні афіцэраў. Затое неверагодна пластычны ў музычным увасабленні вобраз жаніха Канчыты Федэрыка (Э. Мартынюк). Невялічкая роля атрымалася вельмі выразнай, экспрэсіўнай.
Асаблівасць оперы А. Рыбнікава яшчэ i ў тым, што яна будуецца на пераключэннях камернага i буйнога планаў: сцэна то агаляецца, i выканаўцы нібыта не ведаюць, што ім рабіць, мала рухаюцца i, пры магчымасці, хаваюцца за клубамі дыму; калі ж на сцэну выходзяць балет i хор, яна падаецца няўтульнай, непрыстасаванай. Праблема гэта часткова вырашаецца за кошт прасторы глядзельнай залы, ахвяраванай выканаўцам, але ж, здаецца, тут павінны больш працаваць асвятляльнікі, якія амаль не задзейнічаны. Намаганні аўтараў пастаноўкі ўспрымаюцца як пошук сучаснага аблічча тэатра, яго ідэйнай актуальнасці, зпатрабаванасці ў гледача i як імкненне да пераемнасці традыцый, хай сабе i праз савецкую класіку, якая не так даўно лічылася i нашай айчыннай. I хочацца пажадаць: "Давайце ставіць рок-оперу, улічваючы ўласныя законы жанру, спасцігаючы адметнасць канкрэтнага твора i разлічваючы на ўдумлівага гледача".
Вера ГУДЗЕЙ-КАШТАЛЬЯН.
Лiтаратура і мастацтва. – 2003. – 1 жн.
|
